2 mundarija kirish. 1-bob. Sanoat korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish tannarxi shakllanishining nazariy va xukukiy asoslari

Ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiradi: 
-tashqaridan sotib olinadigan ishlab chikariladigan mahsulot tarkibiga kirib, 
uning asosini tashkil etadigan yoki mahsulot tayyorlashda (ish bajarishda, xizmat 
ko’rsatishda) zarur komponent xisoblanadigan xom-ashyo va materiallar; 
-mahsulotni urash xamda Boshqa ishlab chiqarish zaruriyatlari uchun sotib 
olingan materiallar, ta’mirlash uchun extiyot qismlar, moslamalar va Boshqa Mehnat 
buyumlari; 
-texnologik maqsadlar, binolarni isitish, barcha turdagi energiyani ishlab 
chiqarish uchun sarflanadigan chetdan sotib olingan yokilgining xamma turlari; 
-korxonaning texnologik, tarnsport va Boshqa ishlab chiqarish, shuningdek, 
Xo’jalik zaruriyatlariga sarflanadigan sotib olinadigan barcha turdagi energiya; 
-tabiiy kamayishining me’yor chegarasidagi moddiy resurslarning kamomadi 
va bo’zilishlaridan yukotishlar; 
Ishlab chiqarishdagi mex;natga x;ak to’lash xarajatlariga quyidagi 
moddalar kiradi: 
-korxonada kabul qilingan Mehnatga xak to’lash shakl va tizimlariga 
muvofiq ishbay xaklari, tarif stavkalari va mansab okladlari asosida xakikiy 
bajarilgan ishlar uchun ishlab chiqarishdagi xisoblangan ish xaqi; 
-natura shaklida xak to’lash tartibi bo’yicha beriladigan mahsulot qiymati; 
-amaldagi tartiblarga ko’ra rag’batlantiruvchi to’lovlar, jumladan, ishlab 

---

17 
chiqarish natijalari uchun mukofotlar (natural mukofotlarni kushgan xolda) ta’rif 
stavkalari va okladlarga kasb maxorati uchun qo’shimcha ustama to’lovlar, amaldagi 
konunchilikka muvofiq kup yillik xizmatlari uchun (shu Xo’jalikda bir ixtisoslikdagi 
ish staji uchun) ishlab chiqarish xodimlariga beriladigan takdirlanishlar, mukofotlar, 
kasb maxorati uchun ta’rif stakalar va okladlarga nisbatan) ustama to’lovlar, 
xarakatdagi konunchilikka muvofiq kup yillik xizmatlari uchun ishlab chiqarish 
xodimlariga beriladigan takdirlashlar; 
- ish rejimi va mehnat sharoitlari bilan bog’liq tovon to’lovlari, jumladan, 
tungi ish vakti, ish vaktidan so’nggi ish uchun to’lovlar. 
Amaldagi Nizomga muvofiq xo’jalik yurituvchi subyektlarning barcha 
xarajatlari quyidagi guruxlarga ajratiladi: 
1)
Mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga kushiladigan xarajatlar; 
A) Ishlab chiqarish tannarxiga kushilmaydigan xarajatlar, ammo, davr xarajatlariga 
kushiladigan xarajatlar (asosiy faoliyatdan kurilgan foydani aniqlash uchun); 
2)
Korxonaning umumxo’jalik faoliyatidan kurgan foyda yoki zararini aniqlashda 
xisobga olinadigan moliyaviy faoliyat xarajatlari. 
3)
Favkulodda zarar (solik to’lashga kadar aniklanadigan foydani xisoblashda 
ishtirok etadigan). 
Xo’jalik yurituvchi subyektlarning xarajatlarini yukoridagi tarkib bo’yicha 
guruxlanganda,xar bir gurux xarajatlari quyidagicha turkumlanadi: