2-modul. Ilk yozuvlar tarixi va ularning o’rganilishi 2-Mavzu: Markaziy Osiyodagi ilk yozuvlar va ularning o’rganilishi. Markaziy Osiyo yozma yodgoriiklari topilgan hududlar. Reja

Qadimgi  Xorazm  tili  va  yozuvi.

Markaziy  Osiyo  xalqlarining  eng  qadimgi  yozuvi  bu  xumning  sirtida  tasvirlangan  Xorazm  tilidagi  qisqa  yozuvdir.  U  Katta  Ayirbuyir  qal'a  shahar  xarobasida  topilgan.  Arxeologik  ma'lumotlarga  qaraganda  bu  yozuv  milloddan  avvalgi  V-IV  asrlarga  tegishlidir.  Millodan  avvalgi  IV – III  asrlarga  oid  yana  bir  qadimgi  Xorazm  yozuvi  Quyqirilgan  qal'a  xarobasida  topilgan  sopol  idishning  sirtida  saqlangan.  Bu  yagona  so`z bo`lib,  «Asparak»  otliq,  chavandoz  so`zidan  iborat.  Xorazm  yozuvida  20  belgi  ishlatilgan.Bu yozuv belgilarini rus olimi Livshis va qoraqalpog`istonlik qadimshunos M.Mambetullayev tadqiq  etgan. Qadimgi Xorazm  yozuvi  oromiy  alifbosiga  asoslangan. Oromiylar – millodan  avvalgi  I ming  yillikning  boshlarida  Mesopotamiya  (ikki  daryo  oralig`i  hududida  joylashgan  qadimgi xalqdir.  Milloddan  avvalgi  VI-IV  asrlarga  kelib,  22  ta  xarfdan  iborat  bo`lgan  oromiy  alifbosi  O`rta  Sharqning  idora qilish,  ish  yurituvchi  va  ma'muriy  tili  vazifasini  bajargan.

      Bundan tao‘qari, biz qiyosiy tahlil etishni ixtiyor qilgan yana bir qadimiy manba  Xorazm  tili  va  yozuvi bo‘lib, bu yozuv xronologik  jihatdan shakllanishi miloddan  avvalgi   IV  asr  oxiri–III  asrning  boshlarida  Qadimgi  Xorazm davlatining  tashkil  topish  davriga  to`g`ri  keladi. Yozuv  tizimining  mavjud  bo`lishi  va  rivojlanishi miloddan  avvalgi IV asrdan  milodiy  XI  asrlarni  qamrab  olgan.Yozuvlarning  aksariyati  VI-VIII asrlardagi  kumush  qadahlardagi  yozuvlardan, To`qqal`a  qabristonidan topilgan ossuariylardagi yozuvlardan, Giyour Qal`adagi  (Mizdaxkon)  yozuvlaridan tashkil  topgan.

Akademik  S.P.Tolstov  va  akademik  Yahyo  G`ulomov  Xorazm  tangalarini o`rganish  asosida  bu  yozuvni  alifbosini  qayta  tiklashga  urunib  ko`rganlar.

 Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Viktor  Drachuk.. Yozuvlar  o`tmish  sirlari  shohidi.T. “O`zbekiston. 1980. 
   
2. 
   Kobrin V.B., Leonteva G.A., SHorin P.A., Vspomogatelnie istoricheskie dissiplino‘, M., Prosveshenie, 1984.
   
3. 
   Sagdullaev  A. Qadimgi O`zbekiston ilk  yozma  manbalarda. T. 1996.
   
4. 
    Dyakonov I., Istoriya pisma, perevod s nemetskogo, M., 1979
   
5. 
   Iogannes F., Istoriya pisma, M., Nauka, 1980