2. Modellarni amalga oshirishni ta’minlash uchun texnik, dasturiy, axborotlashtirilgan va boshqa vositalar

Plastik kartochkalar
dan foydalanish mijozlarga xizmat ko’rsatishning 
samarali shakli hisoblanadi. Plastik kartalar qisqa muddatli davlat obligatsiyalar 
mamlakatimizdagi davlatning qisqa muddatli obligatsiyasi ta’minlanishining turlari 
bo’yicha debetli, kreditli, debit-kreditligiga bo’linadi. Uning bilan bir qator plastik 
kartalar asosida vazifalarni amalga oshirish ham mumkin: magnitli kartalar, smart-
kartalar, lazerli kartalar, mikroprotsessorli kartalar. Mikroprotsessorli kartalar bilan 
ishlash eng ilg’or va qimmat texnologiya bo’ladi. Savdo shahobchalari tegishli 
dasturiy-texnik vositalar (savdo terminallari) bilan jihozlanadi.
14.3-rasm. Bank tizimida mijozlarga oddiy xizmat ko’rsatish 
m
u
x
r 
im
zo
h
is
o
b
v
ara
g
’i
d
an
k
o
’c
h
irm
a
m
ij
o
zg
a 
o
g
’z
ak
i 
x
ab
ar 
b
eri
sh
Mijoz 
(«Timur» firmasi) 
bank (mas’ul xodim) 
to’lov talabnomasida 
muxr, imzoni tekshirish 
qabul qilish 
ATB 
Bank arxivi 
rad etish 
to’lov talabnomasi 
noto’g’ri

---

196 
«Mijoz-bank» dasturiy-texnologik majmuasi «bank» va «mijoz» modullaridan 
tashkil topgan, ular bankdagi va mijozning iqtisodiy ob’ektlaridagi kommunikatsion 
SHKga o’rnatiladilar. Mijozga idoradan chiqmasdan turib andozaviy bank 
operatsiyalarini o’tkazish imkoniyatlari beriladi. Majmua odatda to’lov hujjatlarini 
jo’natish va olish, schyotlar, buyurtmalar qimmatbaho qog’ozlar bilan operatsiyalar 
bo’yicha ko’chirmalarni olish bo’yicha va ma’lumotnomaviy materialni olish uchun 
o’zaro hamkorlik vazifasini bajaradi. Buni quydagi misol orqali ko’rishimiz mumkin. 
Bank misolida O’zR TIF Milliy Bankini, mijoz sifatida «Kvant» firmasini olamiz. 
«Kvant» firmasi Milliy Bankda o’z hisob raqamiga ega bo’lib, bu hisob raqamidan 
turli harajatlarga to’lov to’lashi mumkin. Naqd pulsiz yo’l bilan to’lov to’layotganda
«Kvant» firmasi xodimi to’lov hujjatini bankka olib keladi va shu asosda bank uning 
hisob raqamidan ma’lum summani tovar etkazib beruvchining bankdagi hisob 
raqamiga o’tkazadi. Bu jarayonning axborot texnologiyasi 14.3-rasmda berilgan. 
Oddiy xizmat ko’rsatishning axborot texnologiyasi quyidagi jarayonlarni o’z 
ichiga oladi: 
1. «Kvant» firmasi buxgalteri to’lov hujjatini tayyorlaydi. Unda firmaning o’z 
muhri va firma rahbarining imzosi qo’yiladi. 
2. Bu to’lov hujjatini firmadan vakil bankka olib kelib beradi. To’lov hujjati 4 
nusxada olib kelinishi shart. 
3. Bank mas’ul xodimi «Kvant» firmasining buxgalterini qabul qilib, 
hujjatlarini ko’zdan kechiradi. To’lov hujjatida muhr va imzolar tekshiriladi.
4. Bank mas’ul xodimi hujjatda xatolar yo’qligiga amin bo’lsa, uning hisob 
raqamidagi mablag’i to’lovni amalga oshirishga etarli, qarzlari yo’q bo’lsa, to’lov 
hujjatlarining bir nusxasiga bank shtampi va imzosini qo’yib, «Kvant» firmasi 
buxgalteriga beradi.
5. Qolgan to’lov hujjatlari bankning bosh buxgalteri tomonidan tekshirilib, 
imzolanadi. Hujjat qabul qilinadi. 
6. Qabul qilingan hujjatlar bankning Back-office ga beriladi. U erda hujjatlar
avtomatlashtirilgan bank tizimiga kiritiladi. 
7. Pullar o’tkazilganidan so’ng, o’tgan operatsiyalar haqida
«Kvant» firmasining xodimi tiket yoki «Hisob varag’idan ko’chirma»ning bir 
nusxasini olishi mumkin. Ikkinchi nusxasi bankda qoladi. 
8. Operatsiyalar o’tqazilgandan so’ng bankdagi hujjatlar bank arxiviga 
topshiriladi. 
Bank tizimida mijozlarga oddiy xizmat ko’rsatish jarayonini ko’rib chikdik. 
Endi «Bank-Mijoz» (R-Bank) tizimida mijozlarga masofali elektron xizmat 
ko’rsatish jarayonini (14.4-rasm) ko’rib chiqamiz.
«Kvant» firmasi R-Bank tizimida, On-Line rejimida («on-line» ingliz tilidan 
«hozir tizimda» degani) o’z schyotlarining o’zi boshqarishi, turli xildagi to’lov 
hujjatlarini tayyorlashi , Milliy Bankdan o’z hisob raqamini qoldiqlar va pul 
aylanishlari to’g’risida axborot olishi , xoxlagan davrga o’z hisob raqamidan 
ko’chirmalarni chop etib olishi, hamda boshqa moliyaviy hisobotlarni olishi mumkin 
bo’ladi. Bu esa mijoz va bank uchun bir qancha afzalliklar keltiradi. Buni 14.1-
jadvaldagi solishtirma tahlil orqali ham ko’rishimiz mumkin. 

---

197 
14.4-rasm. R-Bank tizimida masofaviy elektron xizmat ko’rsatish jarayoni 
to
’l
o
v
a
m
al
g
a 
o
sh
iri
lg
an
li
g
i 
x
aq
id
a 
x
ab
ar 
b
eri
sh
Elektron xujjatni 
tekshirish 
qabul qilish 
«Kvant» firmasi 
Elektron xujjat 
Elektron raqamli imzo 
O’z R TIF Mil.banki 
rad etish 
O’z R TIF mil.banki ATB 
O’z R TIF mil. bankining
ma’lumotlar bazasi 
«
bank-mijoz» tizimiga 
kirish

---

198 
14.1-jadval