2. Mehnat munosabatlarini tuzishning umumiy tartibi Ayrim turdagi mehnat munosabatlarini tuzishning o„ziga xos xususiyatlari

Kasanachilar (uyda ishlovchi)- ish beruvchilar bilan tuzilgan mehnat shartnomasi asosida mehnat vazifalarini o„z uylarida bajaruvchi xodimlar toifasi bo„lib, ayrim sabablarga ko„ra ishlab chiqarish jarayonida to„liq qatnasha olmaydigan shaxslarga qulayroq sharoit yaratib berilishiga erishish orqali ularni ijtimoiy foydali mehnat faoliyatiga kengroq jalb etish ko„zda tutiladi.

Kasanachilik-mehnatni tashkil etishning alohida shakli bo„lib, u muhim amaliy ahamiyatga egadir.

Kasanachilikni huquqiy jihatdan tartibga solish O„zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1998 yil 28 avgustda 487-son bilan davlat ro„yxatidan 17
o„tkazilgan «O„zbekiston Respublikasida uyda ishlovchilar mehnatini tashkil qilish tartibi to„g„risida»gi Nizom vositasida amalga oshiriladi.

Kasanachilar ish beruvchining materiallari va asboblaridan foydalanib o„z uylarida mehnat qiladilar. Ular o„z mehnat qurollari va asbob-uskunalaridan foydalangan taqdirda, bu asbob-uskunalarning eskirish xarajatlari ish beruvchi tomonidan kompensatsiya qilinadi.

Mazkur Nizomga ko„ra, kasanachilik bo„yicha mehnat shartnomalari asosan voyaga yetmagan bolalari bo„lgan ayollar, nogironlar, pensionerlar bilan, nogiron yoki boshqa bemor oila a'zolarini parvarish qilayotgan shaxslar bilan, mavsumiy ishlarda band bo„lganlar bilan (mavsumlar oralig„ida) tuzish tavsiya etiladi.

Kasanachilik yuzasidan mehnat shartnomalari mehnat vazifalarini uyda bajarish uchun zarur uy-joy va maishiy sharoitga ega bo„lgan shaxslar bilangina tuzilishi mumkin.

Kasanachilar mehnati, ularning ish vaqti, dam olish vaqtlari ish beruvchi bilan kelishib, ularning bevosita o„zlari tomonidan amaldagi mehnat qonunchiligi talablari doirasida tashkil etiladi.

Kasanachilar mehnatiga xodim va ish beruvchilarning kelishuvi asosida bajarilgan ish uchun haq to„lanadi. Bu esa eng kam oylik ish haqidan kam bo„lmagan va eng ko„p miqdori cheklanmagan miqdorda bo„ladi.

Kasanachilarga tovar va boshqa moddiy qimmatliklar ish jarayonida foydalanish uchun topshirilgan taqdirda, ish beruvchi ular bilan qonunda belgilangan tartibda va shaklda to„liq moddiy javobgarlik to„g„risida yozma shartnoma tuzishi lozim.

Kasanachilar ish vaqti, dam olish vaqti, mehnat sharoiti, mehnat muxofazasi va boshqa sohalarda xodimlar bilan teng huquqlardan foydalanadilar va burchlarga ega bo„ladilar. Ular ham haq to„lanadigan yillik mehnat ta'tillari va boshqa imtiyozlardan foydalanadilar. Ta'til davrida ularning ish joylari va o„rtacha ish haqlari saqlanadi.

Kasanachilarning mehnat huquqlarini qandaydir shaklda cheklash, ularni kamsitish qonunchilikning qo„pol ravishda buzilishi deb hisoblanadi.