2 мавзу:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”

Нишонгача бўлган узоқлик ва унинг азимути. Нишонгача бўган йўналиш азимутини компас ёрдамида градусда, масофани эса кузатиш асбоблари ёрдамида ёки кўз билан чамалаб метрда аниқланади. Олинган маълумотлар қуйидагича узатилади. Масалан, « Азимут ўттиз беш, узоқлик олти юз – окопда танк». Бу усул кўпинча мўлжаллар кам бўлган жойларда қўлланилади.
Ҳаракат йўналиши. Ҳаракат йўналиши бўйича масофа метрда кўрсатилади, сўнгра ҳаракат йўналишидан нишонгача: « Тўғрига саккиз юз, ўнга уч юз – ПТУР жанговар машинаси».
Азимутал кўрсаткичи (гумбаздаги бурчак ўлчагичи) бўйича. Прицел бурчагини нишонга мослаштириб, азимутал кўрсаткичи қиймати нишон йўналиши бўйича узоқлиги ва номи доклад қилинади, масалан, « Ўттиз беш нол – нол, дарахтзор тубида танкка қарши тўп, етти юз».
Нишонга қараб тўпни йўналтириш. Бу усул узатувчи ва қабул қилувчи ёнма-ён жойлашганда қўлланилади. Бу ҳолда тўп нишонга йўналтирилиб, нишоннинг номи ва унгача бўлган узоқлиги метрда кўрсатилади. Масалан, «Бронетранспортёр, беш юз».
Трассир ўқи ва сигнал ракетаси усули. Бу нишонни кўрсатиш усулида, аввал ўқ узиш тартиби ва узунлиги ( ракета рангги) белгиланади, сигнал қабул қилиш учун кузатувчи ажратилади ва у сигнал бўйича маълумот беради.
Мўлжалланишнинг оддий усуллари
Мўлжалланиш усулларининг бу гуруҳига қуйидаги усуллар киради:

• 
  осмон ёриткичлари ёрдамида мўлжалланиш;
  
• 
  маҳаллий жисмлар (объектлар)нинг характерли хусусиятларига кўра мўлжалланиш.
  

Осмон ёриткичлари ёрдамида мўлжалланиш
Осмон ёриткичлари ёрдамида мўлжалланиш уч турга ажратилади:

• 
  қуёш ёрдамида мўлжалланиш;
  
• 
  ой ёрдамида мўлжалланиш;
  
• 
  юлдузлар ёрдамида мўлжалланиш.
  

Бу мўлжалланиш турларининг ўзаро фарқи уларнинг айнан қайси ёриткич туридан фойдаланишига боғлиқ.
Қуёш ёрдамида мўлжалланиш
Ҳали компас мавжуд бўлмаган қадимги замонларда қуёш билан мўлжалланиш ҳаракатланиш йўналишини топишнинг асосий усулларидан бири бўлган.
Бироқ қуёшнинг чиқиши ва ботиши ёрдамида ишончли мўлжалланиб бўлмайди. Чунки қуёш йилда фақат икки мартагина (баҳорги – 21 март, кузги – 23 сентябр тенгкунлик кунлари) аниқ шарқда чиқади ва ғарбда ботади. Ёзда қуёш чиқадиган нуқта шимоли-шарққа, ботадиган нуқта шимоли-ғарбга сурилади. Қишда эса чиқиш ва ботиш нуқталари тегишли равишда жануби-шарқ ва жануби-ғарбга сурилади.