2 мавзу:“Жойда ўлчаш ишлари. Жойда картасиз мўлжалланиш ва нишон кўрсатиш”

У–предметнингбурчак қийматимингданбирбирлигида. Шунинг учун бу формула минглик формуласи деб ҳам юритилади.


Предметларничизиқли ўлчови бўйичамасофанианиқлаш. Буусулнингмоҳияти қуйидагича. Чизғичёрдамида кўз олдидан қўлни50 сммасофага чўзган ҳолдакузатилаётганпредметнингбаландлиги (кенглиги) мм да ўлчанади, сўнгра см да маълум бўлганпредметнингбаландлиги (кенглиги) чизғичда ўлчанганпредметнингбаландлиги (кенглиги) мм ларга бўлинадиванатижа5 га кўпайтирилади.
Масалан: 4 расмда устуннинг баландлиги 6 м, чизғичда 10 мм га тенг, унгача бўлган масофа:

4-расм. Чизғич ёрдамида масофа аниқлаш.





Ёруғлик ва товуш тезлиги нисбати бўйича масофани аниқлаш.
Товуш ҳавода 330 м/с тезлик билан, яъни 1 км 3 секунд, ёруғлик эса 1 лаҳзада (300 000 км/с) да тарқалади. Шундай қилиб ўқ отиш (портлаш) жойигача масофа километрда тенг секундлар сонига яъни портлашдан кейин бўлган чақмоқ моментидан унинг товуши эшитилган моментигача бўлинган вақт 3 сек га тенг.
Масалан кузатувчи портлаш товушини унинг чақнашидан 18 с дан кейин эшитди. Портлаш жойигача бўлган масофа



Жуфт қадамлаб масофа аниқлаш.
Бу усул одатда азимут бўйича ҳаракатланганда, жой схемаларини тузаётганда, картага ёки схемага алоҳида объектларни ва мўлжалларни туширганда қўлланилади. Қадамлар сони жуфтлаб саналади.
Жуфт қадамлар сонини метрга айлантириш учун жуфт қадам узунлини унинг сонига кўпайтирилади. Жуфт қадам узунлини топиш формуласи қуйидагича:



Бунда:
Р – киши бўйинингбаландлиги, м да ўлчанади
4 ва 0,37 – ўзгармас сонлар.
Дейлик киши бўйининг баландлиги 1,8 метр. Унинг қадами узунлиги

Биржуфт қадами эса 1,64 м га тенг.

Масалан шу киши 250 жуфт қадам санади. Унда ўлчанган масофа 250*1,64м=410 м.


2-ўқув саволи. Мўлжалларни танлаш ва қўллаш. Жойда нишонни кўрсатиш.