2-mavzu: Yaylovlar urug‘chiligi Reja: O‘tlarni ekish, yangidan ekilgan o‘tzorlar barpo etish

Urug‘larning o‘sish kuchi – maysalarning ma’lum kuch bilan qum yoki tuproqni yorib chiqishi hamda yashil maysalarning massasi bilan baholanadi. O‘sish kuchi sog‘lom maysalarning soni (% hisobida) 10 sut­kadan keyin va 100 yashil maysa hisobidagi massasi bilan aniqlanadi.
Urug‘larning yashovchanligi – urug‘lik materialdagi tirik urug‘larning % hisobidagi ko‘rsatkichidir. Urug‘larning unuvchanligi past bo‘lganda ularning yashovchanligini aniqlash (qisqa vaqt davomida) ke­rak bo‘ladi. Bu usul sekin unib chiqadigan, oddiy usullar bilan unuv­chanlik aniqlanganda urug‘lar tinim holatida qolaveradigan turdagi urug‘lar uchun qo‘llaniladi. YAshovchanlikni aniqlashda turli bo‘yovchi mod­dalar – tetrazol, indigokarmin yoki fuksindan foydalaniladi. Tetra­zolning 0,5 % li eritmasi urug‘ning tirik murtak hujayralarini qizil rangga bo‘yasa, indigokarmin va nordon fuksinning 0,1 % li eritmasida murtakning o‘lik hujayralari ko‘k rangga kiradi.
Namlik – urug‘ sifatining eng muhim ko‘rsatkichi bo‘lib, ularning saqlanishini belgilaydi. Nami ko‘p bo‘lganda urug‘ning nafas olishi ku­chayadi, harorat ko‘tariladi, urug‘ o‘zidan qiziy boshlaydi va ba’zan harorat 70 °S ga etishi mumkin. Sovuq kunlarda namligi yuqori urug‘lar unuvchanligini yo‘qotadi. Davlat standarti bo‘yicha urug‘ namligi donli ekinlarda 14 % kungaboqarda 10 % dan, xantalda 12 %, rapsda 8 % dan yuqori bo‘lmasligi kerak.
1000 urug‘ massasi – urug‘ning yirikligi, to‘laligi, murtakning oziqa moddalar bilan ta’minlanishini ko‘rsatadi. 1000 urug‘ massasi quruq modda bo‘yicha hisoblansa, bu ko‘rsatkich mutlaq massa deyiladi.
Ekishga tayyorlangan urug‘lar albatta kasallik va zararkunandalar bilan zararlanganlikka tekshiriladi. Infeksiya va zararkunandalar­ning bo‘lishi hosilga katta zarar etkazadi: urug‘larning dala unuvchan­ligi, o‘simlik mahsuldorligi, hosildorlik, mahsulotning tovar va oziqaviy sifatlari pasayadi.
Urug‘ tozaligi va unuvchanligi ko‘rsatkichlariga asoslanib urug‘larning ekishga yaroqliligi aniqlanadi.
Urug‘lar dastlab OVP-20A, ZVS-20, ZAV-40, ZAV-50 va boshqa ma­shinalarda tozalanadi. Tozalangan urug‘lar konditsiya namligigacha quritiladi.
Urug‘lar yirikligi bo‘yicha g‘alvir teshiklari turlicha bo‘lgan OS-4,5A, MS-4,5, "Petkus-Gigant", "Super-Petkus" singari mashinalarda saralanadi.
Urug‘lik partiyasida kattaligi va aerodinamik xossalari bo‘yicha to­zalanayotgan urug‘larga yaqin bo‘lgan aralashmalar pnevmatik separator SP-5 da saralanadi.
Konditsiyali urug‘lar turli kasalliklarga qarshi dorilanadi. Urug‘larni dorilash PSSH-5, PSSH-Z, PS-10 mashinalarida bajariladi. Dorilashda xavfsizlik choralariga rioya qilish zarur.
Ishlab chiqarishda dala ekinlarini ekish materiali asosan "urug‘" va "meva" bo‘ladi.
Urug‘ – qo‘shaloq otalanish natijasida hosil bo‘lgan urug‘kurtakdan hosil bo‘ladi va u murtak, oziqa moddalar, urug‘ po‘stidan iborat. Meva urug‘chi (onalik) tugunidan hosil bo‘ladi. U bir yoki bir nechta urug‘lardan iborat.
Donli ekinlarda don hosil bo‘lish jarayoni 1870 yilda A. Novats­kiy tomonidan o‘rganilgan. Bug‘doyda: sut, sariq (mum), to‘la va pishib o‘tgan fazalar aniqlanadi. Don hosil bo‘lishi uch bosqichga bo‘linadi: shakllanish, to‘lish va pishish.
Nafas olish. Namlik yuqori bo‘lganda urug‘lar qiziydi, mog‘orlaydi, ekinboplik va tovar xossalarini yo‘qotadi.