2-mavzu: Xronologiyaning fan sifatida shakllanishi va taraqqiyoti. Sharq mamlakatlari xronologiyasi reja

2-mavzu: Xronologiyaning fan sifatida shakllanishi va taraqqiyoti.

Sharq mamlakatlari xronologiyasi
REJA.

1. 
   Xronologiyaning fan sifatidagi o‘rni. Xronologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqalari. Tarixiy va astronomik xronologiyа. Xronologik tadqiqotlarning uslublari. Tarixiy xronologiya va tarix fanlari. Xronologiyaning fan sifatida vujudga kelishi.
   

2.Kalendarlar va ularning turlari. Quyosh, Oy, Oy-Quyosh kalendarlari.

3.Misr, Mesopatamiya, Hindiston, Xitoy kalendarlari.

4. 
   Zardo‘sht quyosh kalendari. VII asrda Zardo‘sht quyosh kalendarining isloh qilinishi. Xorazm quyosh kalendari.
   

5. 
   Hijriy-shamsiy yil hisobi. Hijriy-shamsiy kalendar oy nomlari. Hijriy-shamsiy kalendar yili.
   

6. 
   Umar Xayyom kalendarining joriy etilishi. Umar Xayyom kalendarining dunyodagi mukammal quyosh kalendari sifatidagi xususiyatlari.
   

1. Xronologiyaning fan sifatidagi o‘rni. Xronologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqalari. Tarixiy va astronomik xronologiyа. Xronologik tadqiqotlarning uslublari. Tarixiy xronologiya va tarix fanlari. Xronologiyaning fan sifatida vujudga kelishi.

Xronologiya – turli xalqlarning turli tarixiy davrlarda vaqtni qanday hisoblashgani, kalendarlari, tarixiy voqealarning sanalarini aniqlaydi. Xronologiya yunoncha sо‘z bо‘lib, “xronos” – vaqt, “logos”- fan, ya’ni vaqtni о‘rganish haqidagi fandir. Xronologiya vaqtni о‘rganadigan fan sifatida XVI asrda vujudga keldi. Xronologiya vaqtni о‘rganish, hisoblash haqidagi fan sifatida ikki qismga bо‘linadi: astronomik (matematik) va tarixiy xronologiYа. Astronomik xronologiya - osmon jismlarining siljishini matematik hisob asosida astronomik davrning vaqtini aniqlaydi.

Tarixiy xronologiya tarixiy taraqqiyot davomida vaqtni hisoblash tizimini о‘rganadi, ularning о‘zaro bog‘liqligini, vaqtlarni bir hisob tizimidan ikkinchisiga aylantirish uslublarini ishlab chiqadi. Tarixiy xronologiya tarixiy vaqtni hisoblashda amalda foydalanadi va tarixiy manbalardagi sanalarning aniqligini tahlil qiladi.

Insoniyatning xо‘jalik hayotdagi ehtiyoji vaqtni hisoblash zaruratini yuzaga keltirdi. Qadimda vaqtni hisoblashda tabiatning doimiy takrorlanib turuvchi hodisasi bо‘lgan sutka, kun, tun, oy fazalarining о‘zgarishi, yerning yillik aylanma harakatidan foydalanilgan. Asta-sekin vaqtni aniq hisoblashga bо‘lgan ehtiyoj yuzaga keldi. Buning uchun osmon jismlari harakatini, astronomiyani bilish zarur edi. Bundan tashqari, kun, oy, yillar о‘rtasidagi farqlarni aniqlash zarurati ham tug‘ildi. Buning uchun esa matematik hisob-kitobni puxta bilish lozim edi.

Xronologiyaga oid bilimlar dastlab Misr, Bobil, Yunoniston va Rimda shakllandi va yunon va rimlik olimlar Erot Kalipp, Gipparx, Varron, Ptolomeylar katta hissa qо‘shganlar. Milodiy II asrda ishlab chiiilgan Gipparx va Ptolomey jadvali Ulu-bek davrigacha eng ishonchli manba bshlib xizmat iilgan.

Gipparx - (milodgacha 190-125 y) birinchi bо‘lib Oyning о‘lchami va undan yergacha bо‘lgan masofani aniqlagan. U shaxsiy kuzatuvlari natijasida Quyosh yilining uzunligini deyarli aniq hisoblab chiqib, faqatgina 6 daqiqaga xato qilgan. Olim о‘sha davrda 850 ta yulduzlarning joylashish holati katalogini ham tuzgan edi.