2-Mavzu: Transport turlari va temir yo’l transportining rivojlanish tarixi. Reja

2-Mavzu: Transport turlari va temir yo’l transportining rivojlanish tarixi.
Reja:

1. 
   Transportning axamiyati va uning ko’rsatkichlari.
   
2. 
   Transport turlari.
   
3. 
   Temir yo’l transportining rivojlanish tarixi.
   

Transportning ahamiyati va uning asosiy kо’rsatkichlari. Transport moddiy ishlab chiqarishing о’ta zaruriy tarmoqlaridan biri bо’lib, xalq xо’jaligining barcha tarmoqlarini tashish jarayonida davom etdiradi.
Har xil yuklarni ishlab chiqarilgan joyidan iste’molchilarga yetkazish va yо’lovchilarni tashish bilan transport yangi mahsulot yaratmaydi. Transportning mahsuloti –yuk va yо’lovchilarni tashish jarayonining о’zidir.

Rasm 2.1. Yuklar tashish jarayoni

Zamonaviy transport turlari orasida alohida ahamiyatga ega bо’lgan asosiy turlardan biri – temir yо’l transportidir. Temir yо’llar mamlakatning barcha viloyat va nohiyalarini birlashtiradi, aholining tashish ehtiyojlarini, sanoat va qishloq xо’jalik mahsulotlarining aylanishini ta’minlaydi va shuning uchun ham xalq xо’jaligida katta ahamiyat kashf etadi.

Transport mahsuloti bir qator kо’rsatkichlar bilan belgilanadi. Tashish ishlarining asosiy kо’rsatkichlari quyidagilardan iborat:
r – tashish (jо’natish) hajmi, odatda, yil bо’yicha tonna miqdorida о’lchanadi. Ushbu kо’rsatkich ishlab chiqarish hajmini tashish hajmi bilan bog’lash imkonini beradi;
rl - yuk aylanmasi (oboroti) tonna-kilometrda (tkm) belgilanib, tashilgan yuk miqdorini tashish masofasiga (l) kо’paytirib topiladi. Yuk aylanmasi tashish jarayonining barcha bosqichlarida ham asosiy kо’rsatkich bо’lib, uning yordamida harakat vositalariga, ta’mirlash bazalariga, mehnat sarfiga, yoqilg’i, elektr energiyasi va shu kabilarga ehtiyoj aniqlanadi.
Tashilgan yо’lovchilar sonini (A) masofaga ( l ) kо’paytirib, yо’lovchilar aylanmasi yо’lovchi-kilometr (Al) hisobida topiladi
Jadval 2.1