2 mavzu: Texnologiyani asosiy taraqqiy yo`nalishlari. Asosiy texnik iqtisodiy ko`rsatkichlari

KIMYOBIY TEXHOLOGIK JARAENLARNING TEXNIK-IQTISODIY KO’RSATKICHLARI
Kimyoviy mahsulotning sifati, ya’ni uning tarkibi va xususiyatlari GOCT (davlat standarti) yoki OST (tarmoq standarti) talablarini qondirishi kerak. Standaptlarni tuzishda iste’molchining talablari va ishlab chiqarish imkoniyatlari xisobga olinadi. Ba’zan iste’molchi talabiga bog’liq ravishda bir turdagi mahsulotga bip necha standart bo’ladi. Yangi, hali standarti bo’lmagan mahsulot turlariga talablar vaqtinchali idoraviy texnik sharoitlar (TSh) bilan belgilanadi.
Mahsulot tannarxi siyosiy iqtisod va kimyo sanoati iqtisodi kurslarida o’rganiladi. Muayyan korxonaning mahsulot tayorlash va sotishga ketgan sarf harajatlarning puldagi ifodasi to’la tannarx deb yuritiladi.
Faqat mahsulot tayyorlashgagina ketadigan sarf harajatlar fabrika - zavod tannarxidir.
Fabrika-zavod tannarxi quyidagi asosiy qismlardan tarkib topadi:
1). Kimyoviy jarayonlarda bevosita ishtipok etuvchi xom ashyo, yarim mahsulotlar va asosiy materiallar;
2). Texnologik maqsadlar uchun yoqilg’i va energiya;
3). Asosiy ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi ishchilarining maoshi;
4). Amortizasiya - bino, inshoot va uskunalar kabi asosiy ishlab chiqarish fondlarining emirilishini qoplash uchun chegirma;
5). Asosiy ishlab chiqarish fondlarini saqlash va joriy remont qilish uchun sex sarf harajatlari (yordamchi ishchilar maoshi va remont haqi, shuningdek sex ma’muriy - boshqaruv xodimlarini saqlab turish, mehnat muhofazasi va texnik xavfsizlikka sarflanadigan mablag’lar);
6). Ummumzavod sarf harajatlari.
Mahsulot ishlab chiqarishning eng muhim qismi aksari xollarda xom ashyodir, bu narsa kimyo sanoatidagi jamiki tannarxning 60-70 foizini tashkil qiladi. Issiqlik va energiya qariyib 10%, maosh-4%, amortizasiya - 3÷4%. Tannarx tahlilidan uni pasaytirish yo’llari tavsiya etiladi.
Ishlab chiqarish quyudagi murkumlarga bo’linadi:
- ko’p material talab qiladigan:
- ko’p energiya talab etadigan;
-ko’p mehnat talab qiladigan.
Energiyadan tejamkoplik bilan foydalanish mezoni energiyadan foydalanish koeffisientidir:
e = 100% (1-1)
bynda, Wt - energiyaning nazariy sarfi, W_pp -energiyaning amaliy sarfi.
Kimyo korxonalarida barcha energiya turlari ichida issiqlik energiyaci birinchi o’rinda turadi. Issiqlikdan foydalanish darajasi issiqlik foydali ish koeffitsienti orqali ifodalanadi.
t = (1-2)
Bunda, Q_t - issiqlikning nazariy sarfi, Q_pp -issiqlikning amaliy sarfi.