2-мавзу. Россия империясининг Туркистондаги маъмурий бошқарув тизими ва мустамлакачилик сиёсати

Тошкент шахрида бошқарув тизимлари

7. 
   Россия империясининг ўлкадаги суд тизими.
   

Подшо хукумати томонидан дастлаб ўлкадаги мавжуд суд тизимидаги қози калон лавозими тугатилиб барча қозиларнинг хуқуқи хукмлаштирилди. Бошқа мустамлакачи давлатлар сингари Россия империяси хам уз мустамлакасига айланган Тўркистон ўлкасидан дастлаб туб жой ахолининг дининй этиқодига мос равишда амал қилган шариат қонунларига асосланган қозилик ва кучманчи хаёт кечурвчи ахолининг урф одатларига асосланган бий судларини бутунлай тугатмасдан сақлаб қолди, улар фаолиятини чеклаб устидан назорат урнатди. Улар босқичма боскич махаллий ахолининг норозилигини келтирмасдан узгартириб борди. Суд тизимида амалга оширилган сиёсатда қози ва бийлари охир-оқибат тугатилиши ва унгача фақат кичик куринишдаги суд ишларини яни асосан оилавий муожоролар, қишилар уртасида жанжал ва келишмовчиликларни куриб туриши мақсад қилинган эди. 1867-йилги “Низом”лойихаси буйича ўлкада қозилар ва бий судлари, уезд судлари, муваққат харбий судлов комиссиялари, вилоят бошқарувининг суд булимлари ва генерал губернаторлик Девонинг судлов булими ташкил қилинади. Россия империяси ўлка ахолисига уз тасирини кучайтириш учун 1866-йилда Тошкентда махкама жорий қилинади. Унинг таркибига махаллий ахоли вакилларидан сайланган қози ва етти нафар аълам кирган. Махкама азолари подшо хукуматининг ўлкадаги ишончли йордамчилари хисобланган. Унинг фаолияти подшо амалдор вакили томонидан назорат қилинган. Қозилар ахолининг сонига қараб белгиланган Тошкент шахрида 4даханинг хар бирида биттадан қози, Самарқанд шахрида иккита қози, волостларда биттадан қози булган. 1886-йилги “Низом”да хам Туркистон ўлкасида қозилар суди сақланиб қолди. Уъезд судлари бекор қилиниб урнига шахар ва земситво бошлиқлар томонидан тайинланадиган участка мировой судлари тузилди. Вилоят бошқарувининг суд булимлари вилоят судлари билан алмаштирилди. Суд терговчилари, вилоят прокурори ва уларнинг йордамчиси лавозими жорий этилди. Шундай қилиб, Туркистон ўлкасидаги суд тизими мустамлакачи хукумат вакиллари ва ўлка маъмурияти назорати остига утади.

8.