2 mavzu. Riniyatoifa (Rhyniophyta) o’simliklar bo’limi. Reja

Riniyanomalar (Rhyniales) qabilasi.
Bu qabilaga kiruvchi o’simliklarning tanasi dixotomik shoxlangan. Poyasi tuksiz, protoksilemasi kauloidning markazida joylashgan. Sporangiyalari uzunchoq yoki sharsiomon bo’lib, uzunasiga ochilgan. Keyingi klassifikatsiyalar bo’yicha ko’pchilik olimlar, jumladan Amerikalik olim, botanik Birxost (1971) riniyadoshlar, xorneofitdoshlar, xednadoshlar va boshqalarni bitta riniyadoshlar (Rhyniaceae) oilasiga birlashtiradi. Qabilaning qadimgi vakillaridan bittasi kuksoniya turkumidir. Ular bundan 415 mln yil ilgari o’sgan. Kuksoniyalarning sporangiyasi mayda, qalin po’stli, sharsimon yoki biroz uzunchoq bo’lgan. Bu qabilaning yaxshiroq o’rganilgan turkumi riniyalardir. Ular sernam joylarda o’sgan. Botqoq joylarda qalin o’sgan. Ular orasida katta riniya (Rhynia major) yirikroq bo’lib, balandligi 0,5 m gacha yetgan. Poyasining diametri 5 mm ga yaqin bo’lgan. Tanasida ildizpoyaga o’xshash gorizontal o’suvchi rizoidlari bo’lgan. Undan yuqoriga qarab poyasimon qismi, pastga tomon esa rizoidlar taraqqiy etgan. Riniyanomalarning yana bir xarakterli xususiyati shuki, ularning sporangiyalari bir-biriga yaqin joylashgan, ayrimlarida ular qo’shilib o’sib, sinangiylarni hosil etgan. Bu tartibga ma’lum darajada dixotomik shoxlangan tuzilishda, sporangiylari cho’ziq yoki shar shaklidagi, uzunasiga ochiladigan o’simliklar kirgan. Epidermis ostida fotosintezni amalga oshiradigan parenxima hujayralaridan tashkil topgan anchagina qalin po’stloq bo’lgan. Riniyani substratga biriktiruvchi rizoidi, undagi tuganaksimon qismlari bilan vegetativ ko’paygan.
Rinofitlarni o’rganish yuksak tuzilishli o’simliklarni evolyutsiyadagi munosabatlari, ularning kelib chiqishi haqidagi bilimlarimizni oshiradi. Ular moxsimonlar, plaunsimonlar, qirqbo’g’imsimonlar va paparotniksimonlarning kelib chiqishidagi birinchi asos bo’lgan, deyish mumkin.