2 mavzu. Riniyatoifa (Rhyniophyta) o’simliklar bo’limi. Reja

2 mavzu. Riniyatoifa (Rhyniophyta) o’simliklar bo’limi.
Reja:
1. Riniyafitlar to’g’risida umumiy ma’lumot.
2. Qazilma qoldiqlarining topilish tarixi.
3. Riniyanomalar (Rhyniales) qabilasi.
4. Psilofitnamolar (Psilophytales) qabilasi.
Bo’lim. Riniyafitlar – Rhyniophyta. Bu bo’lim o’simliklari hozirgi kunda kurramizning hech qaerida o’smaydi. Ular sillur, devon davrlarida o’sgan.
Bu bo’limga mansub o’simliklar ildizsiz, poyasi dixatomik shoxlangan, bargsiz bo’lishi bilan xarakterlanadi. Shoxlarining uchki qismida bir xil sporalar beruvchi sporangiylar bo’ladi. Gametofitlari rangsiz, yer ostida rivojlanadi, bir uyli ya’ni anteridiy va arxegoniylari bitta tanada hosil bo’ladi. Spermatozoidlari ko’p xivchinli.
Bu bo’lim vakillari ilk bor quruq muhitda o’sishga moslashgan eng qadimgi yuksak o’simliklardir. Ular gorizontal joylashgan o’q (ildizpoya) va undan yuqoriga qarab chiqqan shoxlardan tashkil topgan. Uchki qismida sporangiylar hosil bo’ladi. Bu bo’limga mansub o’simliklar bizgacha yetib kelgan emas. Qadimgi geologik davrlarda yashab, so’ng yo’qolib ketgan. U 1 ta ajdod va 2 ta qabiladan iborat.
Bu o’simliklar Paleozoy erasining devon davrida qisqa vaqt yashagan xolos. Ular xozirgi vaqtda faqatgina qazilma xoldagina uchraydi. Ularga mansub turlar dastlab Shotlandiyadan topilgan. Keyinchalik esa ular boshqa joylarda ham yashaganligi ma’lum bo’lgan (Avstraliya, Xitoy, Shimoliy Amerika). Bu o’simliklarni ingliz olimlari Kidston va Langlar (1917- 1924) batafsil o’rganishgan.
Bu bo’limga kiruvchi o’simliklar orasida o’z davrida bir muncha keng tarqalganlaridan Rhynia major hisoblanadi. U tashqi va ichki tuzilishining soddaligi bilan xarakterlanadi. Bo’yi 50 sm, yo’g’onligi 5 mm bo’lib, botqoqliklarda o’sgan. Tanasining yer ostki qismi ildizpoyaga aylanib, rizoidlar hosil qilgan. Tananing markaziy qismi protostel tipida bo’lib, u ksilema va floemadan tashkil topgan. Tana sirtdan epidermis bilan qoplangan. Epidermisda og’izchalar joylashgan. Bularni bo’lishligi yuksak o’simliklar ekanligini bildiradi.