2 Мавзу: Популяциянинг тузилиши, унда организмларнинг жойлашиши. Популяциялар ўртасидаги боғланишлар, популяциялар динамикаси

Элементар популяция – бу унча катта бўлмаган, бир хил жойда учрайдиган тур вакилларининг йиғиндиси. Агар биогеоценоз ичида яшаш шароити ҳар хил бўлса, популяцияларнинг сони кўп бўлади, тур кўп сонли популяциялар ҳосил қилади.

Экологик популяция – содда элементар популяциялар йиғиндисидан ҳосил бўлади. Улар маълум биогеоценозда тур ичидаги гуруҳлардан юзага келади.

Географик популяция – экологик популяцияларни ўз ичига олади ва бир ҳил географик шароитда, худудда учрайди. Лекин географик популяциялар етарли даражада бир – биридан чегараланган бўлиб, катта-кичиклиги, кўпайиши, экологик мослашишлари, физиологик ва хулқий хусусиятлари билан фарқ қилади.

Популяциянинг миқдори ва зичлигига кўп табиий омиллар таъсир қиладилар. Улар модификация ва бошқарувчи гуруҳларга бўлинади.

1. 
   Модификация (ёки турланувчи) омилларга ҳамма абиотик омиллар кириб, улар популяциянинг сони, сифати, зичлиги, тузилиши, озуқа ресурларига фаол таъсир қилади, уларнинг ўзгаришига сабаб бўлади, аммо ўзлари ўзгармай қолади. Организм абиотик омиллар таъсирини сезади, улар қулай бўлганда популяция аъзолари ҳаддан зиёд кўпайиб кетади.
   
2. 
   Бошқарувчи омиллар - попуяция аъзоларининг миқдорини ўзгартиради, ўзгаришни тезлаштиради, оптимал ҳолатдан четлаштиради. Бундай бошқарувчи омилларга организмларнинг бир-бирлари орасидаги биотик муносабатлар киради. Организмлар бир-бирлари билан аоқада яшайди, гуруҳлар ҳосил қилади, бир-бирлари сонини бошқариб туради.
   

Популяция биологик бирликлар - биоценозлар ичида ўрганилади. Улар фақат лаборатория шароитида ёки алоҳида ўралган, чегараланган жойлардагина якка-якка ўрганилиши мумкин.
Индивидларнинг маълум ҳудудда тарқалиши, жинс ва ёш нисбатлари, морфологик, физиологик, хулқий ва генетик хусусиятлари популяциянинг тузилмасини ифодалайди.
Ҳар қандай тур популяциялар тизимидан таркиб топади. Унинг тузилмасини эса индивидларнинг ҳаракатланиши ёки маълум ҳудудга боғлиқлик даражаси, табиий тўсиқларни енгиб ўта олиши каби биологик хусусиятлари белгилаб беради.