2-mavzu. Moddiy nuqta dinamikasi. Tabiatdagi kuchlari va ularning xususiyatlari

 
Elastiklik kuchi -
moddiy nuqtaning muvozanat holatidan ko’chishigaproportsional va 
muvozanat holati tomon yo’nalgan bo’ladi (2.1
 - rasm
):
r
F





(2.12) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.1- rasm. Prujinaga osilgan jismning muvozanat holatidan siljishi
bu Erda 
r

- jismning muvozanat holatidan siljishini belgilovchi radius-vektordir, 

- 
jismning elastiklik xususiyatiga bog’liq bo’lgan proportsionallik koeffitsienti. 
Ishqalanish kuchi
- jismning boshqa jism sirtida sirpanishiga qarshilik ko’rsatadigan kuch 
bo’lib, jismning sirtiga normal bo’yicha bergan bosim kuchiga tengdir. 
n
R
k
F



(2.13) 
k
– jism sirtining holatiga bog’liq bo’lgan ishqalish koeffitsienti. 
R
n
– jism sirtiga normal 
bo’yicha yo’nalgan bosim kuchi. 
Ishqalanish kuchining tabiati quyidagilardan iborat: 
*
Elektromagnit tabiatiga ega bo’lgan tinchlikdagi ishqalanish kuchi, u ishqalanayotgan 
sirtlar turiga bog’liq bo’ladi; 
*Elektromagnit tabiatga ega bo’lgan sirpanishdagi ishqalanish kuchi. Buerda sirpanish 
koeffitsienti ishqalanayotgan moddalar tabiatiga bog’liq bo’ladi; 
*Elektromagnit tabiatga ega bo’lgan chayqalishdagi ishqalanish kuchi, u chayqalishdagi 
ishqalish koeffitsientiga bog’liq bo’ladi; 
Qarshilik kuchi -
g
az va suyuqliklarning ilgarilanma harakatlarida hosil bo’ladigan kuchdir. 

---

Gaz va suyuqliklarda harakatlanuvchi har qanday jism qarshilikka uchraydi va bu 
ilgarilanma harakatni susaytirishga olib keladi. Bu kuch harakatlanuvchi jismning harakat 
tezligiga kuchli bog’lanishda bo’ladi: 



1
k
F


(2.14) 
bu yerda 
k
1
– muhitni xarakterlovchi doimiylik (moy, suv, yopishqoq suyuqliklar). Bu kuch 
suyuqlik yoki gazning harakat tezligiga proportsional kuch bo’lib, kichik tezliklar uchun o’rinli 
bo’ladi. Katta tezliklarda esa formula biroz boshqacha ko’rinishga ega bo’lib, kuch tezlikning 
kvadratiga proportsional bo’ladi. 
2
2



k
F


(2.15)
Arximed kuchi - g
az yoki suyuqliklar ustunlarining har xil balandliklaridagi 
bosimlarning farqi hisobiga itarish kuchlari hosil bo’ladi. Idishning shakliga bog’liq 
bo’lmaydigan, suyuqlik yoki gaz ustunining birlik yuzasiga ta’sir etuvchi bosim quyidagicha 
ifodalanadi: 
P = F/S = mg/S = ρgh 
 
Bu yerda 
S – 
suyuqlik yoki gaz ustunining yuzasi
, h – 
ustun balandligi
, ρ – 
suyuqlik yoki 
gazning zichligi. 
Savollar: 
1.
Massa nima? 
2.
Kuch tushunchasini yoriting. 
3.
Nyutonning qonunlarini dinamikadagi o’rni. 
 

---

Document Outline

• 2. Nyutonning ikkinchi va uchinchi qonunlari