2-мавзу: миллий ғоя ва мафкура ривожланишининг тарихий босқичлари режа

Миллий ғоянинг турли хил фикр, ғояларга муносабати, унинг ижтимоий маънавий ҳаётда акс 
этиши усулларини англаш учун энг аввало, турли хил ғоя ва мафкура тушунчаларининг мазмун-
моҳиятини ўрганмоқ зарур.
Миллий ғояни ўрганишни тақоза этадиган умумий ва ўзига хос қонуниятлар мавжуд. Умумий 
қонуниятлар турли халқлар, мамлакатлар, жамиятлар ҳаётида амал қиладиган умумий асосга эга бўлган ички 
зарурий боғланишлар бўлиб, у жамият ва мафкуралар (ғоялар) нинг бир-бирлари билан узвий боғлиқлиги 
қонунидир. Жамият мафкурасиз, мақсадсиз яшай олмайди. Демак, биринчидан мафкура ҳар қандай 
жамият ҳаётида зарур. Мафкура бўлмаса, одам, жамият, давлат ўз йўлини йўқотиши муқаррар. 
Иккинчидан, қаердаки мафкуравий бўшлиқ вужудга келса, ўша ерда бегона мафкура ҳукмронлик қилиши 
ҳам тайин. Буни исботи учун хоҳ тарихдан, хоҳ замонамиздан кўплаб мисоллар келтириш қийин эмас.
1
У жамият олдидаги мақсадлар, уни амалга ошириш воситаларидир.
2. Ғоя ва мафкура тушунчаларининг мазмуни, унинг ижтимоий моҳияти. 
Аввало ғоя тушунчасининг моҳияти нимадан иборат?
Инсон ўзининг ақл – заковати, иймон – эътиқоди ва ижодий меҳнати билан бошқа барча тирик
жонзотлардан фарқ қилади. 
Инсон тафаккури воқеликни идрок этиш мобайнида турли фикрлар, қарашлар, ғоялар ва таълимотлар 
яратади. Демак, биринчидан, ғоя инсон тафаккурининг маҳсулидир. Иккинчидан, ғоя олдин мавжуд 
бўлмаган ўзида янгиликни ташувчи фикрдир.Учинчидан, олдин ғоя пайдо бўлади, ундан кейин ғоя асосида 
мафкура, мафкура асосида эса тизим, сиёсат пайдо бўлади.  
Илмий-фалсафий адабиётларда “ғоя”, “мафкура”, “идея” ва “идеология” тушунчалари ишлатилмоқда. 
Идея ва идеология кўпроқ ғарб давлатларида ҳамда рус тилидаги манбаларда учрайди. Идея ибораси юнон 
тилидаги idea сўзидан олинган, идеология учун ўзак бўлиб ҳисобланади ва тушунча ёхуд фикр маъносини 
англатади. Идеология (idea- ғоя. Тушунча, iogos – таълимот) атамаси эса ғоялар тўғрисидаги таълимотни 
англатади ва икки хил маънода ишлатилади. 
- ғояларнинг мазмуни, шаклланиши, аҳамияти тўғрисидаги билимларни ифодалайди ва илмий соҳа 
бўлиб ҳисобланади; 
- муайян ғояни амалга ошириш, мақсадга етиш усуллари, воситалари, омиллари тизимини англатади. 
1
Каримов И.А. Биз келажагимизни уз қулимиз билан қурамиз. Т.7. -Т.: «Ўзбекистон», 1999, 84-85 б. 

---

Соғлом ва носоғлом, эзгу ҳамда ёвуз бунёдкор ёки бузғунчи ғоялар бўлиши мумкин. ғояларнинг оддий 
фикрлардан фарқи яна шундаки, булар гарчи тафаккурда пайдо бўлса-да, кенг жамоатчиликнинг 
мақсадларини ифода этади. Уларнинг ишончи ва эътиқодига айланиб, эътироф этилганлигини билдиради, 
инсон (ва жамият) руҳиятига, ҳатто туб қатламларига ҳам сингиб боради. ғоя шундай қувватга эгаки, у 
одамнинг ички дунёсигача кириб бориб уни ҳаракатга келтирувчи, мақсад сари етакловчи руҳий – ақлий кучга 
айланади. Уларни муайян мақсадга йўналтиради, сафарбар этади. Уларни жипслаштиради, ҳамжиҳат ва 
ҳамкорликка ундайди.