2-mavzu: Maktabgacha ta’lim tashkilotida tabiat burchagini tashkil etish metodikasi Reja

verxoplavkalar
; 
tilla baliq
turlaridan 
vualexvost, teleskop
va ayni bir vaqtda 
(boshqa akvariumda) mahalliy suv havzalarining baliqlari saqlanishi 
mumkin. Bu baliqlarning tashqi ko‘rinishi va xatti-harakatidagi farq 
anchagina sezilarli bo‘lib, bolalar kuzatish vaqtida ularni sezishlari mumkin. 
O‘rta gurux tabiat burchagi uchun qush tanlashda biz yuqorida 
kichkintoylarga taklif etganlardan birini tanlash lozim. Biroq sniger (nar va 
makiyon) ning bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. 
O‘rta gurux tabiat burchagida doimiy yashovchilar sifatida sut 
e m i z u v c h i l a r n i ham saqlash mumkin. Bu yoshdagi bolalar ularni 
parvarish qilishning oddiy malakalarini bemalol egallay oladilar. Xatti-
harakatiga ko‘ra qiziqarli bo‘lgan 
dengiz cho‘chqasi
va 
siriya olmaxonlarini
joylashtirish maqsadga muvofiqdir. Ularni parvarish qilish qiyin emas, ular 

---

samimiy, ularda xilma-xil signallar — vaqt, muhitga refleks oson 
shakllanadi. 
K a t t a g u r u x t a b i a t b u r c h a g i
Katta guruxda predmetlarni kuzatish, solishtirib ko‘rish, ularni turli 
belgilarga ko‘ra umumlashtirish va klassifikatsiyalash ko‘nikmalarini 
shakllantirish davom ettiriladi. Kuzatishlarning asosiy mazmuni o‘simlik va 
hayvonlarning 
o‘sishi hamda rivojlanishini, ularning mavsumlarda 
o‘zgarishlarini aniqlashdan iborat bo‘ladi. Bolalar o‘simlik o‘sishi uchun 
yorug‘lik, nam, issiqlik, tuproqdan oziqlanishga muhtojligini, turli 
o‘simliklar turli miqdordagi yorug‘lik va namlikni talab qilishini bilishlari 
kerak. 
Bolalarni o ‘ s i m l i k l a r , ular tashqi tuzilishining xususiyatlari; faqat 
barglarininggina emas, balki poya va gullarining ham xilma-xilligi bilan 
tanishtirish davom ettiriladi. O‘simliklarni parvarish qilish usuli asosida 
barg va poyalar xarakteriga ko‘ra aniqlash (o‘simlikni ozoda saqlash usuli) 
ko‘nikmasi mustahkamlanadi. 
O‘simliklar haqidagi bilish vazifalari mazmuniga ularii vegetativ 
ko‘paytirishning ba’zi usullari, jumladan, poyasini qalamcha qilib 
ko‘paytirish haqidagi bilimlar kiritiladi. Bularning barchasi tabiat 
burchagini yangi o‘simliklar: xilma-xil poyali (chirmashadigan, yoyilib 
o‘sadigan yoki tik poyalilarning ko‘rinishi o‘zgarganlari), piyozli, kartoshka 
piyozli va shu kabilar bilan to‘ldirib borishni talab qiladi. Bular 
tradeskansiyaning
2—3 turi, 
xona uzumi, plyush, chirmashuvchi fikus, aloe, 
zigokaktus, epifillyum, siklameq, primula, amarillis, kliviya
va shu kabilar 
bo‘lishi mumkin. Ular shakli va barglari, poyasi, gullarining xarakteriga 
ko‘ra xilma-xil bo‘lib, ularning nur hamda suvga ehtiyojlari ham turlichadir. 
Katta gurux bolalarining tabiat burchagi uchun hayvonlarni tanlashda asosiy 
programma vazifasi — hayvonlarning yashash muhiti sharoitlariga 
moslashish xususiyatlari haqidagi boshlang‘ich bilimlarni shakllantirishni 
ta’minlash nazarda tutilishi lozim. 

---

A k v a r u m l a r d a issiqsevar tirik tug‘iladigan va ikra tashlaydigan 
baliqlar — 
guppi, mechenoses, skalyariy
va shu kabilarni saqlash maqsadga 
muvofiqdir. 
Ilonbaliqni kuzatish ham bolalarda zo‘r qiziqish uyg‘otadi. Mahalliy 
suv havzalarida yashovchi bu kichik baliqcha o‘ziga xos barometrdir: havo 
aynashidan oldin bu baliq go‘yo ob-havoni aytayotgandek to‘lqinlanib suza 
boshlaydi. 
Q u s h l a r d a n tutqunlikda bola ochadiganlari kanareyka, yo‘l-yo‘l 
to‘tiqushlarni saqlash lozim. Qush bolalarining o‘sishi va rivojlanishi, katta 
qushlarning avlod haqida g‘amxo‘rligi kuzatish uchun qimmatli materialdir. 
Bu o‘rinda kichkina qush Zolalariga alohida e’tibor berish va homiylik 
qilish bolalarga xos ekanligini, himoyasiz o‘sayotgan qushchalarga 
g‘amxo‘rlik — xayrli hamda odamiylik hissiyotining, barcha tirik 
mavjudodlarga ehtiyotkorona va g‘amxo‘rona munosabatda bo‘lish manbai 
ekanligini unutmaslik lozim. 
Katta gurux tabiat burchagiga toshbaqa (istalgan turini) saqlansa 
yanada yaxshi bo‘ladi. Odatda bu jonivor qishda qisqa muddatli uyquga 
ketadi. Agarda toshbaqa tabiat burchagida bir necha yildan beri yashayotgan 
bo‘lsa u uxlamasligi mumkin, biroq u bu davrda lanj bo‘lib qoladi, ozuqani 
istar-istamas yeydn. Bunday holatning sababini hamda uning yashashi uchun 
muvofiq sharoitni faqat maktabgacha yoshdagi katta bolalar tushunishlari va 
yaratishlari mumkin. 
Sut emizuvchilarni tanlash ham juda xilma-xildir. Bu gurux burchagida 
dengiz cho‘chqasi va og‘mahondan tashqari tipratikon, olmaxon ham 
bo‘lishi kerak. Olmaxon tabiat burchagida yashovchi boshqa sut 
emizuvchilarga nisbatan ko‘proq darajada mavsumlarda o‘z hayot tarzini 
o‘zgartiradi. 
Olmaxon 
kuzda 
ko‘pincha 
ovqat 
qoldiqlarini 
o‘z 
omborxonasiga yashira boshlaydi, qishda kam harakat qiladi, bundan 
tashqari u yiliga ikki marta gullaydi. Bu o‘zgarishlar hayvonlarning 
tabiatdagi hayot sharoitlariga bog‘liqdir, buni esa maktabgacha yoshdagi 

---

katta bolalar bilishlari kerak. 
M a k t a b g a t a y y o r l o v g u r u x i n i n g t a b i a t b u r c h a g i
Tayyorlov guruxda bolalarni tabiat bilan tanishtirishning asosiy 
vazifasi-ularda 
tabiat olamidagi muhim 
bog‘liqliklar-o‘simliklarning 
kompleks sharoitlarga (namlik, issiqlik, yorug‘lik va shu kabilar), 
hayvonlarning tashqi tuzilishi va hayot tarzining yashash muhitiga 
bog‘liqligi haqida elementar bilimlarni shakllantirishdir. Bolalar turli 
mavsumlarda o‘simlik va hayvonlar hayotida sodir bo‘layotgan doimiy 
takrorlanuvchi o‘zgarishlar, ularning o‘sishi va rivojlanishining asosiy 
davrlari bilan tanishadilar. 
O ‘ s i m l i k l a r dunyosi haqidagi bilimlar mazmuniga o‘simliklarni 
vegetativ ko‘paytirishning ba’zi usullari haqidagi bilimlar kiritiladi. Bolalar 
predmetlarning muhim, umumiy va individual belgilarini, ularning 
o‘zgaruvchanligini ko‘ra bilishlari kerak. 
Shunga 
ko‘ra o‘simlik va hayvonlarni tanlashda faqat ular 
tuzilishlarining xilma-xilligiga emas, balki muhitning ma’lum sharoitlariga 
moslashganligiga ham e’tibor beriladi. 
Bolalar o‘simliklarni sug‘orish (suvning miqdori va sug‘orishning 
takrorlanishi) o‘simlikning tabiatdagi yashash muhitiga; tropik botqoqliklar 
va soya changalzorlar, quruq cho‘l va dashtlarda, shuningdek yil fasllariga 
bog‘liqliginp anglab olishlari zarur. Bolalar bu bog‘liqlikni anglab olishlari 
uchun tayyorlov guruxining tabiat burchagiga namga bo‘lgan ehtiyojlariga 
ko‘ra bir-biridan keskin farqlanuvchi o‘simliklarni: yilning 10 oyi davomida 
juda nam tuproqda o‘sadigan (vazon suvga joylashtiriladi) 
papirusni;
suvni 
kam talab qiladigan va onda-sonda sug‘oriladigan 
kaktuslarni 
( 1 - 2 turini); 
namga ehtiyoji katta bo‘lgan 
primula, tradiskansiya 
hamda o‘rtacha 
sug‘orishni talab qiladigan 
uzambar gunafshasi 
kabilarni qo‘yish zarur. 
Qishda ko‘pgina subtropik o‘simliklar sug‘orishni uncha ko‘p talab 
qilmaydilar. 

---