2-mavzu. Mahsulot sifatini nazorati qilish tizimi

Mahsulot sifatini nazorat qilish turlarining sinflanishi
Mahsulot sifatining zaruriy darajasi uning ishlab chiqaruvchisi va iste’molchisi bilan birgalikda shartnomada belgilanishi (rejalashtirilishi) mumkin.
Turli jihatlar. Turli xildagi shartnoma va kontraktlarda mahsulot sifatining darajasini belgilash, ta’minlash va nazorat qilishning turli jihatlari quyidagi hujjatlar bilan reglamentlanadi:

• 
  O’zR Fuqarolik kodeksi;
  
• 
  O’zR Jinoyat kodeksi;
  
• 
  «Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida»gi Qonun;
  
• 
  «Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlash to’g’risida»gi Qonun va boshqalar.
  

Mahsulot sifatining talab etiladigan darajasini shartnoma va kontraktlarda quyidagi usullar bilan belgilash mumkin:

• 
  standartlar bo’yicha;
  
• 
  texnik tavsifi bo’yicha;
  
• 
  sotuvchining namunalari, kataloglar va prospektlar bo’yicha.
  

Standartlar bo’yicha, odatda, deyarli oddiy buyumlarning sifati belgilanadi. Bunda shartnomalar-ning tegishli moddasida «sifati O’zbekiston Respublikasida belgilangan standartlarga mos» deb ko’rsatiladi.
Murakkab texnik mahsulotlar va standartlari bo’lmagan (lekin ularga nisbatan maxsus talablar qo’yiladigan) mahsulotlarning sifati texnik shartlar bilan belgilanadi. Odatda texnik shartlar shartnomaga ilovada beriladi.
Oziq-ovqat tovarlarining sifati muvofiqlik sertifikati, veterinariya xizmati tomonidan beriladigan veterinariya sertifikati, shuningdek tovarning har bir partiyasiga beriladigan sanitariya sertifikati bilan tasdiqlanadi.
Sifat namuna bo’yicha aniqlanadigan hollarda yetkazib beruvchi iste’molchiga mahsulot namunasini taqdim etadi. Agar iste’molchini ushbu namunaning sifati qoniqtirsa, u etalon bo’lib qoladi. Bunda kontraktga ajratib olingan namunalar miqdori va ularni yetkazib beriladigan tovar bilan taqqoslash tartibi to’g’risidagi ma’lumotlar kiritiladi. Tovar yetkazib beruvchi va iste’molchilarning shartnoma bo’yicha o’zaro munosabatlarida ko’pincha nizoli vaziyatlar yuzaga kelib turadi, shuning uchun tanlab olingan namunalar faqat kelishuvchi tomonlarda emas, balki xolis biror firmada ham saqlanadi va bu firmaning nomi kontraktda qayd etiladi.
Bir vaqtning o’zida bir nechta korxonada ishlab chiqarilishi tashkil etilgan buyumlarga qo’yiladigan talablar qatorida shartnoma tuzuvchi tomonlar (savdo vositachilari) kontrakt matnida mahsulotning muayyan ishlab chiqaruvchisini ko’rsatishlari mumkin.
Tovar sifatini tekshirish uning xarakteri va qanday maqsadda foydalanish uchun ishlab chiqarilgan-ligiga bog’liq bo’ladi. Masalan, murakkab texnik mahsulotni ishlatib tekshirib ko’rish kerak bo’ladi. Buning uchun iste’molchiga o’z e’tirozlarini yetarlicha uzoq muddat davomida bildirish (reklamatsiya taqdim etish) huquqi berilgan bo’lishi kerak. Agar tovar oziq-ovqat mahsuloti bo’lsa, sifat nazorati odatda tashqi tomondan tekshirib chiqish ham ekspertiza qilishdan iborat bo’ladi. Bunday qabul qilish tovarning sifatini, uning ishlab chiqarish sanasi va joyini, saqlash muddatlarini tasdiqlovchi hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Majburiyatlarning ayrim turlari uchun tovar sifatini tekshirish tartibi O’zR Fuqarolik kodeksining qoidalari (tovar sifatini oldi-sotti shartnomasini tuzish va bajarishda tekshirish) bilan reglamentlangan.
Tovar sifatiga beriladigan kafolatlar odatda shartnomaning alohida moddasida ko’rsatiladi yoki tovarni topshirish–qabulqilib olish bo’limiga kiritiladi.
Shartnomada tomonlar, odatda, quyidagilarni kelishib oladilar:

• 
  kafolatlar muddatlari;
  
• 
  kafolatli davr mobaynida tomonlarning majburiyatlari;
  
• 
  e’tirozlarni taqdim etish tartibi;
  
• 
  reklamatsiyalarni qondirish tartibi;
  
• 
  kafolatlar tarqalmaydigan holatlar.