2-Mavzu. Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari

Shina o’zida elektr energiyani yetkazib berish va ularda ma’lumotlar almashish uchun kompyuterning turli xil tarkibiy qismlarini bir-biriga bog’laydigan o’zkazgichlar (проводалар, liniyalar) to’plamini tavsiflaydi.

Tizim shinasi fizik jihatdan ikkiga bo’linadi:

Tizim shinasi fizik jihatdan ikkiga bo’linadi:

• TSQ si bilan protsessorni va periferik qurilmalar bilan TSQ sini birlamchi birlashtirish;
• Kesh-xotira bilan aloqa qilish uchun ikkinchi darajali shina.

Ikki darajali mustaqil shinalardan foydalanish protsessorga turli xil xotira darajalariga parallel murojaat qilish imkoniyati orqali ish faoliyatini yaxshlaydi.

Tizim shinasi ko’pincha “asosiy shina”, “protsessor shinasi” yoki “lokal shina”, kiritish-chiqarish shinalari esa – “kengaytirilgan shina”, “tashqi shina”, “xost - shina” deb nomlanadi.

Quyidagi rasmda zamonaviy kompyuter shinalari bilan tasvirlangan.
2-rasm. Kompyuterda shinalarni tashkil etish
FSB – “front-side bus” tizimli shina, BSB – “back-side bus” tizimli shina, AGP – videoapadterning parallel shinasi, PCI-E – videoapadterning ketma-ket shinasi, VGA- monitorning analog interfeysi, DVI, HDMI, DisplayPort – TV yoki monitorlarni ulash uchun raqamli interfeys, L2 (L3) kesh – ikkinchi yoki uchinchi darajadagi kesh-xotira, PCI – periferik qurilmalarni (ПУ) ulashning parallel shinasi, BIOS – asosiy kiritish-chiqarish tizimi, LPC, SPI – BIOS mikrosxemasi bilan aloqaning ketma-ket interfeyslari, ОП – tezkor xotira
Shinalar quyidagi turlarga bo’linadi:
1. “Protsessor-xotira” tizim shinalari protsessorni asosiy xotira va protsessordan tashqarida joylashgan ikkinchi yoki uchinchi darajali kesh-xotiralar bilan bog’laydi.
2. PCI тизим шинаси бирданига процессор, хотира ва бошқа ташқи қурилмалар (винчестерлар, тармоқ карталари) билан бирлаштириши мумкин.
3. Киритиш-чиқариш шиналари, одатда, тизим шинасига уланади ва периферик қурилмалар (принтерлар, сканерлар ва х.к.) билан алоқа қилиш учун ишлатилади. Асосий характеристикаси – линияларнинг катта узунлиги.
4. AGP ёки PCI-E график шиналари видеокарталарни (видеоадаптерлар) асосий хотира ва процессор билан улаш учун ишлатилади.
Компьютерда ишлатиладиган асосий шиналарнинг хусусиятлари 1 ва 2 жадвалда келтирилган.
Разрядлик (шиналар кенглиги) – параллел равишда узатиладиган битлар сони. Рш шинанинг ўтказиш қобилияти (секундига байт) қуйидагига тенг:
Рш= такт частота * разрядлик/8

Шина	Разрядлиги	Тактли частота (MГц)	Ўтказиш қобилияти (Мбайт/с)
ISA-8	8	8.33	8.33
ISA-16	16	8.33	16.66
EISA	32	8.33	33.3
PCI1.0	32	33	132
PCI2.0	64	33	264
PCI2.1	64	66	528
AGP(1x)	32	66	264
AGP(4x)	264	66	1066
SCSI	8/16	5/10/20/40/80/160	5/10/20/80/320/640
FSB (GTL+)	64	66 - 1066	528 – 8500

1-жадвал