2-мавзу: ислом дини ва тарихи

«Аҳли сунна вал жамоа» суннийлик деб ҳам номланади.
Бунинг ўзига хос, бошқалардан ажралиб турадиган жиҳатлари барча саҳобаларни яхши кўриш, кишини катта гуноҳ қилган бўлса ҳам мусулмон деб ҳисоблаш, агар у вафот этса, жаноза ўқиш, одил ва золим подшоҳга қарши чиқмаслик, Аллоҳнинг сифатларини инкор қилмаслик ва ҳоказо.
Хорижийлар
халифа Алининг қўшинидан ажраб чиққан ва «аҳли сунна вал жамоа» эътиқодига тўғри келмайдиган экстремистик қарашларни илгари сурган муросасиз гуруҳ. Бунда улар халифа Алини келишувчиликда айблаб, ундан ажралиб кетганлар ва халифага ҳам, Муовияга ҳам қарши уруш очганлар.
Улар ўзларини ҳақиқий мусулмон ҳисоблаган ва сиёсий ҳамда ғоявий рақибларга нисбатан муросасиз бўлган.
Xорижийларнинг таълимотига кўра,
халифа жамоа томонидан сайланади ва жамоага бўйсунади; ҳар қандай тақводор мусулмон (ҳатто қул ёки қора танли бўлса ҳам) халифаликка сайланиши мумкин; агар халифа жамоа манфаатларини ҳимоя қилмаса, вазифасидан бўшатилади ва ҳатто қатл этилади. Xорижийлар гуноҳи кабира қилганларни кофирликда айблаб, уларни ўлдиришгача бориб етганлар. Ҳатто баъзи саҳобаларни ҳам кофир дейишган. Бундан ташқари, «золим» подшоҳга қўлида қурол билан қарши чиқишни диний вазифа дейдилар.
Шиалик «шиату Али» (Али гуруҳи) номидан бўлиб, алипараст оқим ҳисобланади.
Бу йўналиш дастлаб ҳар қандай ихтилоф ва ақидавий фарқлардан холи ҳолда, фақат сиёсий ҳаракат сифатида намоён бўлган.
Кейинроқ диний ихтилофлар, ақидавий фарқлар вужудга келган. Уларнинг фикрича ҳокимият халифа Али ва унинг авлодига тегишли. Чунки имомат асосий диний рукнлардан ҳисобланади. Уларнинг таълимотига кўра, раҳбар халқ томонидан сайланмайди, балки мерос сифатида ўтади.
Шунингдек, Пайғамбар (алайҳис-салом) Алини халифа қилиб тайинлаганлар.
Халифалардан Абу Бакр, Умар ва Усмон бу ҳуқуқни Алидан зўрлик билан тортиб олишган ҳамда Алининг халифалигини Аллоҳ томонидан берилган илоҳий кўрсатма деб ҳисоблайдилар.
Шиалар ҳам Қуръонни илоҳий калом деб эътироф этади
(айрим мутаассиб руҳдаги оқимлари халифалар даврида унинг айрим қисмлари тушириб қолдирилган деб ҳисоблайди). Уламолари эса, Қуръон мазмунини мажозий талқин қилиш йўли билан ўз таълимотларини асослайдилар. Шунингдек, ҳадислардан фақат халифа Али, унинг авлоди ва баъзи саҳобалар томонидан келтирилган ривоятларни тан олдилар ва шундай ривоят-ҳадислардан иборат мустақил тўпламлар тузган.