2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

2.Ўзбекистон Республикаси
давлат ва ҳуқуқ тизими.
Ўзбекистон Республикаси Марказий Осиёнинг марказий қисмидаги давлат.
Ҳудуди - 447,4 минг кв. Пойтахти - Тошкент.
Аҳолиси - 2020 йил холатига - 34.011.621 дан кўпроқ; 75% ўзбеклар, 6% руслар, шунингдек қорақалпоқлар, татарлар, қозоқлар, тожиклар, корейслар.
Расмий тили - ўзбек тили.
Ҳукмрон дин сунний исломдир.
Ўзбекистон давлатчилиги ва ҳуқуқи тарихи 3000 йилдан ортиқ вақтни ўз ичига олади. Ўзбекистон ҳудуди энг қадимий ва энг буюк цивилизациялар ва империялар таркибига кирган: Бақтрия, Хоразм, Сўғд, Парфия, Буюк Искандар, Юнон-Бақтрия Кушон подшолиги; кейинчалик бу ерда араблар, Сомонийлар, Қорахонийлар, Темурийлар ҳукмронлик қилдилар. ХVI-ХVIII асрларда Ўзбекистон ҳудудида 3 та давлат - Бухоро, Хива ва Қўқон хонликлари мавжуд бўлган. 1860-йиллардан замонавий Ўзбекистоннинг қисмлари Россия империясининг таркибига кирган. 1917 йилги инқилоб ва фуқаролар урушидан кейин бу ерда Туркистон Автоном Совет Социалистик Республикаси, Бухоро ва Хоразм Совет халқ республикалари тузилди. 1924 йилда Марказий Осиёда миллий-давлат чегараланиши амалга оширилди. Шунга мувофиқ Ўзбекистон ССРни ташкил етиш тўғрисидаги қонун қабул қилинди. 1925 йил 13 февралда Бухорода Ишчилар Советларининг 1-қурултойи бўлиб ўтди, у ерда Ўзбекистон ССРнинг ташкил топиши ва иттифоқдош республика сифатида СССР таркибига кириши тўғрисида Декларация қабул қилинди.
1991 йил 31 августда Ўзбекистон ССР Олий Советининг навбатдан ташқари VI сессиясида Ўзбекистон мустақил давлат деб эълон қилинди.
Ўзбекистон ССР номи Ўзбекистон Республикаси деб ўзгартирилди. Олий Кенгаш "Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигининг асослари тўғрисида" Конституциявий қонунни қабул қилди. 1991 йил 29 декабрда Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини тасдиқлаган умумхалқ референдуми бўлиб ўтди. 1992 йил 2 мартда Ўзбекистон БМТга қабул қилинди.
Давлат тузилиши
Давлат-ҳудудий тузилиш шаклига кўра, Ўзбекистон унитар давлатдир. Ўзбекистон Республикаси таркибига 13 вилоят, 170 туман, 110 шаҳар, кўплаб қишлоқ, овуллар, шунингдек Қорақалпоғистон Республикаси киради. Ўзбекистон пойтахти - Тошкент шаҳри мустақил маъмурий-ҳуқуқий бирлик мақомига ега. Қорақалпоғистон Республикаси ўз Конституциясига эга ва Қорақалпоғистон халқининг умумий референдуми асосида Ўзбекистон Республикасидан ажралиб чиқиш ҳуқуқига эга. Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси ўртасидаги ўзаро муносабатлар Ўзбекистон Республикаси Конституцияси доирасида Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси томонидан тузилган шартномалар ва битимлар билан тартибга солинади.
Ундан олдин СССР ва РСФСР конституциялари моделидан келиб чиққан ҳолда 1927, 1937 ва 1978 йиллардаги Ўзбекистон ССР конституциялари амал қилган.
1992 йилги Конституцияга мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси ўзини мустақил суверен демократик республика сифатида тасдиқлайди (1-модда), унинг энг юқори қиймати инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа ҳуқуқлари ажралмас (13-модда).
Совет Иттифоқидан кейинги энг барқарор конституциялардан бири бўлган амалдаги Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси 1992 йил 8 декабрда Олий Кенгаш томонидан қабул қилинган бўлиб, 1978 йил 19 апрелда қабул қилинган Ўзбекистон ССР Конституциясининг ўрнини эгаллади.
Ўзбекистон Конституциясига мувофиқ бошқарув шакли президентлик республикаси бўлиб, унда Президент ҳам давлат раҳбари ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасининг Олий Мажлиси олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси икки палатадан — Қонунчилик палатаси (қуйи палата) ва Сенатдан (юқори палата) иборат. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ва Сенати ваколат муддати — беш йил. Қонунчилик палатаси қонунга мувофиқ сайланадиган бир юз эллик депутатдан иборат. Сенат аъзолари (сенаторлар) Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси, вилоятлар, туманлар ва шаҳарлар давлат ҳокимияти вакиллик органлари депутатларининг тегишли қўшма мажлисларида мазкур депутатлар орасидан яширин овоз бериш йўли билан Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳридан тенг миқдорда — олти кишидан сайланади. Сенатнинг ўн олти нафар аъзоси фан, санъат, адабиёт, ишлаб чиқариш соҳасида ҳамда давлат ва жамият фаолиятининг бошқа тармоқларида катта амалий тажрибага эга бўлган ҳамда алоҳида хизмат кўрсатган энг обрўли фуқаролар орасидан Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан тайинланади. Жами сенаторлар сони 100 кишидан иборат бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти, ўз давлат ҳокимиятининг олий вакиллик органи орқали Қорақалпоғистон Республикаси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси депутатлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий суди, Олий суди, Бош прокурори эгадирлар ва бу ҳуқуқ қонунчилик ташаббуси ҳуқуқи субъектлари томонидан қонун лойиҳасини Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатасига киритиш орқали амалга оширилади.
Қонун Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилиниб, Сенат томонидан маъқулланиб, Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан имзолангач ва қонунда белгиланган тартибда расмий нашрларда эълон қилингач, юридик кучга эга бўлади.
Ўзбекистон Республикаси Президенти бир вақтнинг ўзида Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучларининг Олий Бош қўмондони ҳисобланади, Қуролли Кучларнинг олий қўмондонларини тайинлайди ва вазифасидан озод қилади, олий ҳарбий унвонлар беради
Конституцияга мувофиқ Президент фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига риоя етилишининг кафили сифатида ҳаракат қилади; республиканинг суверенитети, хавфсизлиги ва ҳудудий яхлитлигини ҳимоя қилиш, миллий давлат тузилиши масалалари бўйича қарорларни амалга ошириш учун зарур чораларни кўради.
Ташқи сиёсат соҳасида Президент мамлакат ичида ва халқаро муносабатларда Ўзбекистонни ҳимоя қилади; музокаралар олиб боради ва республиканинг шартномалари ва битимларини имзолайди, республика томонидан тузилган шартномалар ва битимлар ва унинг мажбуриятларига риоя етилишини таъминлайди; ўзига аккредитациядан ўтган дипломатик ва бошқа вакилларни ишонч ёрлиқларини ва чақириб олишларини қабул қилади; хорижий давлатлардаги Ўзбекистон Республикасининг дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлайди ва лавозимидан озод қилади.
Кўплаб давлат органларини шакллантиришда президент муҳим рол ўйнайди. У Ўзбекистон Республикаси Бош прокурорини ва унинг ўринбосарларини Олий Мажлис томонидан тасдиқланиши билан тайинлайди ва лавозимидан озод қилади; Конституциявий суд раиси ва аъзолари, Олий суд раиси ва аъзолари, Олий хўжалик судининг раиси ва аъзолари, республика Марказий банки бошқаруви раиси, табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси раиси лавозимларига номзодларни парламентга тақдим етади; судларнинг судяларини тайинлайди ва лавозимидан озод қилади.
Президентга давлат раҳбари учун бошқа анъанавий ваколатлар берилган: вето ҳуқуқи, Ўзбекистон Республикасининг орденлари ва медаллари билан мукофотлаш, фуқаролик масалаларини ҳал қилиш ва сиёсий бошпана бериш; афв етиш ҳуқуқи. Шунингдек, у амнистия актларини қабул қилади.
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунлари асосида ва уларни бажариш асосида Президент бутун республика бўйлаб мажбурий бўлган фармон, қарор ва фармойиш чиқаради.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ижро этувчи ҳокимиятни амалга оширади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикаси Бош вазири, унинг ўринбосарлари, вазирлар, давлат қўмиталарининг раисларидан иборат. Қорақалпоғистон Республикаси ҳукуматининг бошлиғи Вазирлар Маҳкамаси таркибига ўз лавозими бўйича киради.
Вазирлар Маҳкамаси иқтисодиёт, ижтимоий ва маънавий соҳаларнинг самарали ишлаши, қонунлар ва Олий Мажлиснинг бошқа қарорлари, Президент фармонлари, қарорлари ва фармойишлари ижроси бўйича кўрсатмалар беради. Шу мақсадда Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикасининг бутун ҳудудида мажбурий бўлган қарор ва буйруқлар чиқаради. Унинг фаолияти ва ваколатларининг тартиби 1993 йил 6 майда қабул қилинган "Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тўғрисида" ги қонун билан белгиланади.
Қорақалпоғистон Республикаси - бу Ўзбекистон Республикасининг бир қисми бўлган суверен демократик республикадир. 1992 йил 9 январда суверен республика сифатида ташкил етилган. Қорақалпоғистон Республикаси 1993 йил 9 апрелда қабул қилинган ўз Конституциясига ега ва 1997 йил 15 декабрда янги таҳрирда Қорақалпоғистон Конституцияси Ўзбекистон Республикаси Конституциясига зид бўлиши мумкин емас. У Қорақалпоғистон халқининг умумий референдуми асосида Ўзбекистон Республикасидан ажралиб чиқиш ҳуқуқига ега. Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси ўртасидаги муносабатлар тузилган битимлар ва шартномалар асосида қурилади ва низолар ярашув тартибида ҳал қилинади.