2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

Ҳуқуқий тизим
Умумий хусусиятлар
Ўзбекистонда социалистикдан роман-герман типига ўтувчи ўтиш даври ҳуқуқий тизим мавжуд. Шу билан бирга, у миллий ўзбек ва умумий ислом ҳуқуқий анъаналарини акс эттирувчи ўзига хос хусусиятларга эга.
Ўзбек ҳуқуқи узоқ тарихга эга бўлиб, уни бир неча даврларга бўлиш мумкин. Энг қадимий, исломгача бўлган даврда Ўзбекистон халқлари "Авесто" (зардуштийликнинг муқаддас китоби) га амал қилишган. Шунингдек, подшоҳ Хамурапи, Аҳмонийлар қонунлари, Платон ва Аристотелнинг сиёсий ва ҳуқуқий ғоялари таъсири остида бўлган.
Араблар истилосидан бошлаб (VIII аср) ва ХХ аср бошларига қадар. Ўзбекистонда мусулмон ҳуқуқи (Ҳанафий масхаби) ҳукм сурган. Унда маҳаллий одат ҳуқуқининг кўплаб нормалари мавжуд эди.
1860-1870 йилларда руслар истилосидан кейин, замонавий Ўзбекистон ҳудуди Туркистон генерал губернаторлиги таркибига кирган, шунингдек Хива ва Бухоро хонликлари Россия протекторатини тан олган. Туркистон ўлкасидаги мустамлакачилик ҳуқуқи Россия империяси қонунлари ва минтақавий ҳаракатларнинг ҳуқуқий ҳужжатларидан шаклланди. Европалаштириш бу ерда асосан оммавий ҳуқуқ; мусулмонларнинг шахсий муносабатлари эски меъёрлар билан бошқарилишда давом етди.
1917 йилда Тошкентда Совет ҳокимияти ўрнатилгандан ва Туркистон АССР ташкил этилгандан сўнг, мусулмон ҳуқуқ тизимини совет тизими ҳуқуқи билан сунъий равишда алмаштириш бошланди. Республика ҳудудида РСФСР қонунчилиги жорий етилди: 1918 йилги Фуқаролик ҳолати, оила ва васийлик кодекси, 1922 йилги Меҳнат кодекси, 1922 йилги Фуқаролик кодекси, 1922 йилдаги Ер кодекси, 1922 йилдаги Жиноят кодекси, 1922 йилдаги Жиноят-процессуал кодекси қабул қилинди. Бухоро амирлиги ва Хива хонлиги қулашига қадар, яъни 1920 йилгача мусулмон ҳуқуқи ягона ҳуқуқий тизим сифатида фаолият кўрсатган. Оилада ва кундалик ҳаётда шариат ва одат меъёрларини қўллаш у ёки бу даражада 1928 йилгача давом этди (норасмий равишда, ҳатто 1930 йилларда). 1919-1928 йилларда оила ҳуқуқи соҳасида Қози (шариат) судлари фаолиятига ҳам рухсат берилди, фуқаролик ҳуқуқлари ва Совет режимига содиқ бўлган ислом ҳуқуқшуносларининг вазифалари тан олинди.
1924 йилда Ўзбекистон ССР ташкил топди, у 1991 йил сентябргача бўлган давргача мавжуд бўлди. Ушбу даврда 3 та конституция қабул қилинди: 1927, 1937 ва 1978 йилларда. 1920-йилларда. РСФСР кодекслари ва қонунларини қабул қилиш асосида ўзбек ҳуқуқининг асосий тармоқларини биринчи кодификацияси амалга оширилди.
1991 йил 31 августда Ўзбекистон мустақил давлат деб эълон қилинди. 1990 йилда республикада суверен ўзбек давлатчилигини мустаҳкамлаш, жамиятни демократлаштириш ва ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига ўтишнинг ҳуқуқий асосларини яратишга қаратилган кенг кўламли ислоҳот бошланди.
1992 йилда Ўзбекистон собиқ СССР ҳудудида биринчилардан бўлиб мафкуравий ва сиёсий плюрализм, ҳокимиятнинг бўлиниши, шахс ҳуқуқлари ва эркинликларининг устуворлиги, мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги, конституциявий назорат институти ва замонавий моҳиятини ташкил етувчи бошқа кўплаб принциплар ва институтларни ўз ичига олган янги демократик Конституцияни қабул қилди.
1990-йилларнинг охирига келиб ўз қонунчилигини янгилаш суръати бўйича Ўзбекистон собиқ Совет Иттифоқи республикаларининг барчасидан анча устун бўлиб, биринчи бўлиб постсовет кодексларининг тўлиқ тўпламини қабул қилди: Жиноят кодекси (1994), Жиноят-процессуал кодекси (1994), Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекс (1994), Фуқаролик кодекси (1996), Фуқаролик процессуал кодекси (1997), Меҳнат (1995), жиноий ижро (1997), солиқ (1997), божхона (1997), иқтисодий процессуал (1997), ер (1998), оила (1998) кодекслари шулар жумласидан.
Ўзбекистоннинг янги ҳуқуқий тизими қатъий дунёвий тамойилларга асосланган бўлиб, роман-герман анъаналари ва халқаро миқёсда тан олинган принциплар, меъёрлар ва стандартлар, шу жумладан инсон ҳуқуқлари соҳасида устунлик берилган. Шу билан бирга, Ўзбекистоннинг янги қонунчилиги Совет Иттифоқи даврида шаклланган ва МДҲ ҳуқуқий маконига кенг тарқалган тузилма, тизим ва ҳуқуқий техникани умуман сақлаб қолди. Деярли барча ўзбек кодекслари янги рус кодексларидан тубдан фарқ қилмайди. Худди шу нарсани Ўзбекистоннинг замонавий суд тизими тўғрисида ҳам айтиш мумкин.
Ўзбекистонда ҳуқуқ манбаларининг иерархияси Ўзбекистон Республикасининг 24.12.2012 йилги “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида” ги янги тахрирда қабул қилинган Қонуни билан белгиланади.
Ўзбекистонда ҳуқуқнинг асосий манбаи қонунчиликдир. Мамлакатда норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг қатъий иерархияси мавжуд: Конституция, конституциявий қонунлар, оддий қонунлар, Президент фармонлари, Вазирлар Маҳкамаси қарорлари, марказий ва маҳаллий ҳокимият ва бошқарув органлари томонидан чиқарилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар. Қорақалпоғистон Республикаси ўз Конституцияси ва қонунчилигига эга, аммо улар ҳам Ўзбекистон Конституциясига мос келиши шарт.
Юқори судларнинг амалиёти қонун манбаи сифатида маълум бир аҳамиятга эга. Ўзбекистон Республикаси Олий суди вақти-вақти билан асосий қарорлар матнлари, кўрсатмалар бўйича тушунтиришлар ва айрим ишлар бўйича қарорлар ёки ажримлар матнларини нашр этади.
Белгиланган тартибда ратификация қилинган Ўзбекистоннинг халқаро шартномалари ички қонунчиликдан устун туради.