2-mavzu. Fotosintez va pigmentlar. Fotosintezning yorug‘lik va qorong‘ulik reaksiyalari

fosfoyenolpiruvat kislotasi 
bajaradi: ko‘pchilik bir pallali va ayrim ikki pallali o‘simliklar bargidagi nay 
va tola boylamlari atrofida bir kator xloroplastlarga ega hujayralar bo‘lib 
(ular obkladka hujayralari 
deb yuritiladi), 
ularda fotosintez S
3
- yo‘li bilan (Kalvin sikli) sodir bo‘ladi. Bargning mezofill qatlamini 
hosil qilgan hujayralarda esa fotosintez S
4
- yo‘li (Xetch va Slek sikli) sodir bo‘ladi. 
Bu o‘simliklarning obkladka hujayralarida joylashgan xloroplastlar yirikrok bo‘ladi va ular 
lamelyar to‘zilishga ega bo‘lib, granalari bo‘lmaydi. Mezofill hujayralardagi xloroplastlar asosan 
granulyar to‘zilish harakteriga ega. Makkajuxori bargidagi umumiy xloroplastning 80% mezofill 
hujayralarga va kolgan 20% obkladka hujayralari xloroplastlariga to‘gri keladi. 
Mezofill hujayralaridagi xloroplastlarda Xetch va Slek sikli bilan hosil bo‘lgan dastlabki 
uglevodlar (oksaloatsetat va malat kislotalari) o‘tkazuvchi naylarga va obkladka hujayralariga o‘tkaziladi. 
Obkladka hujayrasidagi xloroplastlarga o‘tgan to‘rt uglerodli birikmalar yana Kalvin siklida ishtirok etadi 
va kraxmalga o‘zgaradi. Shuning uchun ham bu xloroplastlarda kraxmalning miqdori ko‘prok bo‘ladi. 
Obkladka hujayralaridagi xloroplastlarda malatning parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan piruvat 
2
Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University California, Los Angeles. 2002.Pp.146-149 

---

kislotasi yana mezofill xloroplastlariga o‘tkaziladi va fosfoyenol piruvatga aylanib yana CO
2
ning 
akseptori vazifasini bajaradi.
 
 
Barg mezofilidagi obkaldaka hujayralarining tuzilishi 
 
Bunday tizim orqali fotosintez sodir bo‘ladigan o‘simliklarga C
4
o‘simliklar deyiladi. Bunday 
o‘simliklarda og‘izchalar yopik bo‘lsa ham fotosintez jarayoni davom etadi. Chunki obkladka 
hujayralaridagi xloroplastlar avval hosil bo‘lgan malat (asparat) dan foydalanadi. Bundan tashqari 
fotodixaniye (yorug‘lik ta’sirida nafas olish) jarayonida ajralib chiqqan CO
2
dan ham foydalanadi. 
Shuning uchun ham C
4
o‘simliklari qurg‘okchilikka, sho‘rlikka nisbatan chidamli bo‘ladi. Bunday 
o‘simliklar oddatda yorug‘likni sezuvchi bo‘ladilar va sutka davomida qancha uzaytirilgan kun bilan 
ta’sir ettirilsa, shuncha organik moddalar ham ko‘p hosil bo‘ladi.
3