2-Мавзу: Фалсафий тафаккур тараққиёт босқичлари. Шарқ фалсафаси

Тасаввуф ва унинг тариқатлари

• Қубравия тариқатининг асосчиси Нажмиддин Қубро Хивада туғилган. Мўғуллар билан жангда жасорат кўрсатиб шаҳид бўлган. Мўғуллар унинг обрўси баландлигини ҳисобга олиб, унга қалъадан чиқиб кетиб, озод бўлишни таклиф қилишган. Лекин Қубро ўз халқи билан юрт ҳимояси йўлида жон беришни афзал кўрган. Яссавия тариқатининг асосчиси Хожа Аҳмад Яссавий Туркистонда туғилган.

Тасаввуф ва унинг тариқатлари

• Юсуф Хамадонийнинг таълим-тарбиясини олган. Ўзининг ҳикматлар девонида илоҳий ишқ, Ҳақ васлига етишиш ҳақида фикр юритган. У риёзат, чилла, зикрга аҳамият бериб, ҳаётини асосан чиллахонада ўтказган. Баховуддин Нақшбанд нақшбандия тариқатининг асосчиси. Таълимотнинг шиори – “Дил ба ёру, даст ба кор”. Қалбинг Оллоҳда,қўлинг меҳнатда.

Шарқ уйғониш даври фалсафаси

• Шарқда “муаллими соний”, яъни 2-муаллим номини олган Форобий 150 дан ортиқ илмий ва таржима асарларининг муаллифидир. Арастунинг асарларини таржима қилиб, шарҳлаб берган.
• Муҳаммад Мусо Хоразмий фанга “алгебра”, “алгоритм” тушунчаларини киритган. “Ал - жабр вал – муқобала” асари жаҳоннинг барча асосий тилларига таржима этилган.

Шарқ уйғониш даври фалсафаси

• Машҳур астроном Аҳмад Фарғонийнинг “Фарғоний жадваллари” асари жаҳоннинг кўп тилларига таржима қилинган. Ниломер деган ускуна яратган.
• Беруний – денгизлар назарияси, глобус, Ер радиуси, вакуум, Тинч ва Атлантика океанлари ортида қитъа, геодезия.
• Ибн Сино – Авиценна, 450 дан ортиқ асар яратган, “Тиб қонунлари” китоби 500 йил давомида Европа университетларида ўқитилган.

Темурийлар давридаги илмий-фалсафий қарашлар

• Сўз мулкининг султони Алишер Навоий ўзбек тилида 5 достондан иборат “Хамса” асарини яратган. Мирзо Улуғбек тарихчи, математик, астроном. Самарқандда расадхона барпо этган. Энг муҳим асари “Зижи жадиди Кўрагоний”, “Бир даража синусни аниқлаш ҳақида рисола”, “Тўрт улус тарихи”. 1118 та юлдузнинг ўрни ва ҳолатини аниқлаб берган.

Темурийлар давридаги илмий-фалсафий қарашлар

• Энг машҳур тарихчилар Мирхонд ва Хондамир эдилар. Мирхонд Хиротда туғилиб, шу ерда ижод қилган. Асосий тарихий асари 7 жилддан иборат “Набиралар, подшохлар ва халифалар таржимаи ҳоллари ҳақида поклик боғлари”. У олти жилдини ёзиб вафот этади, еттинчисини набираси Хондамир ёзиб тугатади.