2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

S i f a 
t – bu ob’ektning barcha elementlari va xossalari va xossalari o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir, 
undagi ichki bog‘lanishlardan, boshqa ob’ekt, tashqi muhit bilan bo‘lgan barqaror 
aloqalardan hosil bo‘lgan bir butunligini, tizimli yaxlitlikni, muayyanlikni bildiradi.
Sifat 
ob’ektning bir butunligini, barqaror muayyanligini, mohiyatli tomonini bildirsa, xossa uning 
o‘zgaruvchan, bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib turadigan xislatini namoyon qiladi. 
O‘zining sifati bilan bir ob’ekt boshqa ob’ektdan tubdan farq qiladi. SHu bilan birga, ob’ektning 
sifat muayyanligi doirasida ayrim xossalari yo‘qolib, yangi xossalar vujudga kelishi mumkin. 
Eski va yangi xossalarning almashinuvi ob’ektning bir butunligi xislatini o‘zgartirgan 
taqdirdagina uning sifati ham o‘zgara boshlaydi. 
Sifat jihatdan bir – biridan farq qiluvchi qismlarning bironta ob’ektda birlashishi ko‘p 
sifatli xislatni yuzaga keltiradi. Turli mavjudotda fizikaviy, kimyoviy va biologik sifatlarning, 
insonda bulardan tashqari ijtimoiy va shaxsiyatli sifatlarning murakkab uyushmasi mavjuddir. 
Sifat muayyanligi bilan birga ob’ektlarga miqdor muayyanligi ham xosdir. Bu xususiyat 
ma’lum o‘lchamni bildiradigan son, hajm, darajasida namoyon bo‘ladi. Miqdorni o‘zi paydo 
bo‘ladi. YA’ni poydo qiladigan asos aynan bir xil sifat, xossa yoki qismga ega bo‘lgan 
predmetlarning ma’lum turkum va tizim doirasida birlashishidir. Bir – biriga o‘xshash bo‘lgan, 
yayni paytda o‘zaro bog‘langan narsa va hodisalar turkumi miqdorli munosabatni hosil qilib, bu 
munosabat o‘lcham (oz – ko‘p, katta – kichik, keng – tor, tez – sekin va hokazolar) orqali 
belgilanadi. 
Miqdor - bu mazmunan farq qilmaydigan, o‘xshash sifatga ega bo‘lgan 
ob’ektlarning turkumlanishidan chiqqan o‘lchamdir.
Mazmun jihatidan farq qiladigan, sifat 
va xossasi tafovutda bo‘lgan ob’ektlar miqdorni, miqdoriy munosabatni hosil qilmaydilar. 
Masalan, alohida – alohida olingan elektron, atom va molekula turkumni tashkil qilmaydi, sifat 
jihatidan turli moddalarga mansub bo‘lganlari uchun ularni sanab bo‘lmaydi. Predmetda mavjud 
bo‘lgan miqdordagi elementlarning o‘zaro aloqadorligi va ta’siri o‘ziga xos xususiyatga ega 
bo‘lgan sifatni hosil qilishi. Kislorod atomining sifati undagi o‘zaro aloqada bo‘lgan elementar 
zarra uning miqdoriy muayyaligi bilan belgilanadi. U yoki bu ijtimoiy tuzumning sifati ijtimoiy 
– iqtisodiy munosabatlarning ko‘p xilligi, iqtisodiyotni potensial imkoniyati, shaxs, ijtimoiy 
uyushma va guruhlar, hamda jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlikni sur’ati, darajasi bilan 

---

xarakterlanadi. Demak, ma’lum miqdor muayyan sifatni keltirib chiqaradi. Sifat bilan 
miqdorning bir – biriga nisbatan qanchalik mustaqil bo‘lishi va ayni paytda uzviy bog‘lanish 
chegarasi «me’yor» kategoriyasi orqali ifodalanadi. YA’ni, «me’yor» faqat miqdor bilan 
sifatning birligini belgilamasdan, balki ular o‘rtasidagi chegarani ham bildiradi.