2.Markaziy Osiyoda bojhona ishi. Bu yerda uning tovaridan 2,5 foizli boj undirilar edi. Bundan tashkari , savdogar har bir tuya hisobiga erlik ezilganligi uchun ham haq to‘laganlar. Bu erlik
tim paek54ovar honlikning barcha aholi yashaydigan joylaridan erkin o‘tishga kafolat berar edi. Amudaryoning Janubiy qirgogida deyarli barcha shahar boj undirish hukukini uzlariga saklab kolgan. Ular zakotni konun buyicha emas balki
Uzbekistan bilganlaricha belgilashardi. Afgonistonda esa 2.5 foiz emas, balki 20 foiz mikdorda zakot undirilgan.
Ko‘chmanchilardan zakot naturada undirilgan. Xar qirq moldan bittasi zakot sifatida olingan. Zakotchi yiqqan butun mol-mulk honning hazinasiga kelib tushgan. Buhoro honligining katta qismini inglizlar O‘zbekistan nazorati ostida tutib turg an Afgoniston bilan chegarasida bojhonalar tashkil etilgan. O‘lkaning Afgoniston bilan savdo qiluvchi boshqa tum anlaridan chiquvchi tovarlar mana shu bojhonadan o‘tar edi. Ma'lumki, Buhoro hukumati o‘z vaqtida Afgonistonga olib ketilaetgan tovarlarni bojdan ozod kilish hakida farmoish chikargan bulib, birok bu farmoish Buhoro devonhonasidan tashkariga chikm agan. Lekin shunga qaramay, bojhona birlashmasi davlatlar urtasida savdo aloqalarini kengayishida Uzbekistan aham iyatiga ega buldi. Markaziy Osiyo Rossiya tom onidan bosib olinganidan keyin Turkiston general — gubernatorligi tashkil etildi. 1893 yilda 11 ta chegara posti
tashkil etildi. Turkiston okurigi shulardan biri buldi. Turkiston okurugida 16 ta bojhona organi mavjud edi. 1895 yilda Termiz shahrida Patta—Gisar bojhonasi tashkil etildi, Unda asosan Afgonistondan keltirilgan tovarlardan bojlar undirilar edi.
Har yili ushbu bojhona posti orkali 2500 dan zied saeyohatchi utardi. U paytlari Afgoniston hududi orkali Markaziy Osiyoga ko‘plab kontrabanda tovarlari ham o‘tkazilgan.
1917 yildan keyin ichki va tashki savdo halk komissarligida 8
bojhona okrugidan iborat bojhona boshkarmasi tashkil etildi. 1925 yilda
bojhona boshkarmasi bojhona bosh boshkarmasiga aylantirildi. Uning
tarkibida bojhonaning 11 ta inspektorlik organlari va 266 ta bojhona
bulib, ularda 5710 nafar hodim ishlar edi. Usha yili Temiz shahridagi
Patta-Gesar bojhonasi termiz bojhonasiga aylantirildi. Xalk komissarliklari vazirliklarga aylantirilganidan keyin Bojhona bosh boshkarmasi tashki savdo vazirligi tarkibida qoldirildi.
Toshkent postida hammasi bulib 3ta hodim ishlagan.
Ularga B.Hovikov rahbarlik kilgan. Etmishinchi yillarda tashki iktisodiy alokalarni rivojlanishimunosabati bilan ushbu post T oshkent bojhonasiga, 1988 yilda esa O‘zbekiston bojhonasiga aylantirildi.
1988—1989 yillarda Samarqand, Buhoro, Hamangan, Andijon, Karshi, Guliston, Jizzah, Kukon, Havoiy, Urganch, Chirchik, O lmaliqda bojhona postlari ishga tushdi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarning bojhona siesati iktisodiy va siesiy mustakillikni ta'minlash manfatlari, milliy iktisodietni mustahkam lash va rivojlantirish m aksadlarida olib boriladi.Masalan olib kiriladigan mashina va asbob uskunalar, kimeviy tovarlar va materiallardan eng kam stavkalarda bojlar undirilgan. Qishloq hujaligi mahsulotlari, odatda bojsiz ichimliklarga en g ukori stavkalarda boj undirilgan.Takibiga soliklar va bojlarni undirish ham kiradigan moliyaviy —iktisodiy tizimning puhta faoliyat kursatishi har kanday tuzum da davlat mavjud bulishining iktisodiy asosi hisoblanadi. Akademik B.Ahmedovning fikriga kura bojhona organlari bunday tizimning bir kismi sifatida Markaziy Osieda kadim zam onlardan boshlab mavjud bulgan. Chunki kup m ing yillab Sharkni Garb bilan boglagan Buuk Ipak yuli Markaziy Osiyo hudidan o‘tgan. Urta dengizdagi Suriyaning Antalya porti uzok vakt Ispaniya, Portugaliya, Benesiyadan tovarlarni tashuvchi kem alarga hizmat kilgan. Bu kem alar Buuk Ipak yuli orkali Xitoy va Yaponiyaga yul olganlar. Buyuk Ipak yuli orkali am alga oshiriladigan savdoga kaysi darajada alokador bulgan barcha davlatlarning bojhona organlari tajribasini
umum lashtiriuvchi koidalar asrlar davomida takomillashtirildi va m akbul holiga keltirildi. Agar kaysidir davlat eki shahar bojhona koidalarini kattiklashtirsa, bojlar va yigimlar haddan tashkari kupaytirilsa, karvonlar uni chetlab utishni yulini
kidirganlar: birgina Markaziy Osiyoda Buuk Ipak yulining bir nechta shahobchasi mavjud bulgan. Ushbu karvonlar chetlab o‘tgan davlatlar esa anchagina daromadidan mahrum bulishar edi.
Tarihchilarning guvohlik berishicha, Markaziy Osiyoda erdan hiroj va tanob, tovardan esa zakot undirilgan.Qur'onga muvofik, har bir m usulm on mol mulkining qirqdan bir kismini zakot kilar edi. Zakot shunengdek kelaetgan va ketaetgan har
bir karvondan ham undirilar, shu sababli zakotchilar karvonlar harakatini ziyraklik bilan kuzatib turishar edi. Shahardan o‘tadigan har k anday savdogar zakot olinadigan saroyga tuhtab o‘tardi.
Hazorat savollari: 1. Bojhona ishi nima?
2. Eramizdan oldingi bojhona ishini kanday tasvvur kilasiz?
3. Bojhona ishini Urta asrlardagi rivoji kanday bulgan?
4. Urta asrlardan bojhona ishi buyicha ma’lumotlar kanday etib kelgan?
5. Urta asrlarda bojhonachilar savdo karvonlariga kanday hizmat kursatgan?
6. Markaziy Osiyoda bojhona ishi tugrisida gapiring?
7. Uzbekiston Respublikasida bojhona ishini vujudga kelish tarihi tugrisida gapiring.
8. Pata-Gisar bojhonasi nechanchi yilda tashkil etilgan?
9. Hechanchi yilda bojhona organi alohida davlat organi sifatida e’lon qilingan
