2-Mavzu: Anorganik moddalarning eng muhim birikmalari Reja

2-Mavzu: Anorganik moddalarning eng muhim birikmalari
Reja:
1.Oksidlar ularning nomlanishi, turlari va olinishi
2. Kislotalarning nomlanishi
3.Asoslarning nomlanishi
4. Tuzlarning turlari va nomenklaturasi
Tayanch so’z va iboralar: Oksidlar, kislotalar, asoslar, tuzlarning turlar, qo’sh tuzlar, aralash tuzlar, o’rta tuzlar ratsional, tarixiy, sistematik, nomenklatura

Anorganik birikmalarning asosiy sinflari: oksidlar, kislotalar, asoslar va tuzlardir.

Oksidlar ularning nomlanishi, turlari va olinishi
Biri kislorod bo`lgan ikki elementdan tarkib topgan moddalar oksidlar deyiladi. Ularning umumiy formulasi Э<sub>x</sub>O<sub>y</sub> (Э-kisloroddan boshqa kimyoviy element). Deyarli barcha elementlar oksidlar hosil qiladi. Hozirgi vaqtga qadar uchta elementning - nodir gazlardan neon, geliy va argonning oksidlari hali olinmagan.
Oksidlarning nomlanishi. Xalqaro nomenklaturaga muvofiq oksidlarning nomi nisbiy elektromanfiyligi katta element lotincha nomining o`zagiga -id qo`shimchasini qo`shib hosil qilinadi. Agar element bir necha oksid hosil qilsa, u holda ularning nomiga elementning oksidlanish darajasi nomidan keyin qavs ichida rim raqami bilan ko`rsatiladi. Masalan, FeO- temir (II)- oksid, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>- temir (III)- oksid, P<sub>2</sub>O<sub>3</sub>- fosfor (III)- oksid, P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>- fosfor (V)- oksid, Cu<sub>2</sub>O- mis (I)- oksid yoki dimis oksid.
Kimyoviy xossalariga qarab oksidlar to`rt guruhga bo`linadi:
1. asosli oksidlar
2. kislotali oksidlar
3. amfoter oksidlar
4. Tuz hosil qilmaydigan oksidlar (masalan, NO , N₂О, CO tuz hosil qilmaydi).
Ko`pincha bu oksidlar betaraf (indeferent) oksidlar ham deyiladi, lekin bu to`g`ri emas, chunki ular ham reaksiyaga kirishadi va birikma hosil qiladi. Masalan:
2NO + Cl<sub>2</sub> = 2NOCl
CO + 3H<sub>2</sub> = CH<sub>4</sub> + H<sub>2</sub>O
Asosli oksidlar deb, suv bilan birikib tegishli asoslarni hosil qiluvchi oksidlarga aytiladi. Masalan, Na<sub>2</sub>O, K<sub>2</sub>O, MgO, FeO, CuO, BaO asosli oksidlar, asosan metallarning oksidlari bo`lib metall atomlari musbat (+1,+2,+3,....) oksidlanish darajasiga ega bo`lib kislorod atomlari (-2) oksidlanish darajasiga ega bo`ladi. Kislorod atomi ikki valentli, metall atomlari I, II ba`zan III valentli bo`ladi.