Reja: Karbon kislotalarning tasnifi. Karbon kislotalarning nomlanishi va izomeriyasi

27-MAVZU: KARBON KISLOTALAR

REJA:

1. Karbon kislotalarning tasnifi.

2. Karbon kislotalarning nomlanishi va izomeriyasi.

3. Fizikaviy va kimyoviy xossalari

4. Olinish usullari.

5. Karbon kislotalarining ishlatilishi

Karbon kislotalar - molekulalarida uglevodorod radikali yoki vodorod atomi bilan birikkan bir yoki bir necha karboksil guruh bo’lgan organik moddalardir.

O  -СООН yoki - С – ОН

Karboksil guruh deyilishini sababi

O O // // У - С - OН karboksil - С – va gidroksil -OН guruhlardan tashkil topgan.

Karbon kislotalar gomologik qatori

• HCOOH – chumoli (metan) kislota
• CH3COOH- sirka (etan) kislota
• CH3-CH2-COOH-propion kislota
• CH3-CH2-CH2-COOH-moy kislota
• CH3-CH2-CH2-CH2-COOH-valerian kislota.

Karbon kislotalar molekulasidagi karboksil gruppaning soniga ko'ra bir asosli, ikki asosli va ko'p asosliga, radikalning tabiatiga ko'ra to'yingan, to'yinmagan va aromatik xillari farqlanadi.

СН4  СН3СООН Sirka kislota. СН2 = СН2  CН2 = СН СООН Akril kislota. С6Н6  С6Н5 СООН Benzoy kislota

Nomlanishi va izomeriyasi

• Bir asosli to’yingan karbon kislotalarni alkanlarning bitta vodorod ini karboksil guruhga almashinishidan hosil bo’lgan moddalar deb qarash mumkin.Uning umumiy formulasi
• СnН2n +1COOH
• Bir asosli to’yingan karbon kislotalarni nomlashda ko’pincha ularning trivial “tarixiy” nomlaridan foydalaniladi.
• Bu nom kislota qanday homashyodan olinganligini ko’rsatadi,masalan,chumoli kislota Н-СООН chumolidan,sirka kislota СН3СООН – sirkadan ajratib olingan..
• Sistematikm nomenklaturaga ko’ra kislotalarning nomi tegishli uglevodorod nomiga kislota so’zini qo’shish bilan hosil qilinadi

.

.

To’yingan karbon kislotalarda uglerod skeletining va karboksil guruhning zanjirida turlicha joylashishidan kelib chiqadigan ikki xil izomeriya mavjud

СН3 - СН2 - СН2 - СН2 - СООН СН3 - СН2 - СН - СООН

\

СНз

Pentan kislota 2metil butan kislota

С5Н10О

 

СН3 - СН - СН2 - СООН СН3

 /

СН3 СН3 - С - СООН

\

СН3

3 –metil butan kislota 2,2-dimetil propan kislota

Olinishi

Olinishi

1.Karbon kislotolar laboriatoriyada anorganik kislotlar kabi ularning tuzlariga sulfat kislota ta’sir ettirib qizdirish bilan olish mumkin.

2.Birlamchi spirtlarni oksidlash yo’li bilan olish mumkin.

OLINISHI

• 2CH3-COONa+H2SO4 =Na2SO4+2CH3-COOH
• 2CH3-(CH2)16-COONa +H2SO4=Na2 SO4+ CH3-(CH2)16-COOH
• CH3CH2-OH=CH3-CHO=CH3-COOH

Fizik xossalari

Karbon kislotalarning quyi vakillari odatdagi sharoitda o'tkir hidli, suv bilan har qanday nisbatda aralashadigan, harakatchan suyuqlik.Yuqori molekulyar yog’ kislotalar hidsiz,suvda erimaydigan qattiq moddalar.Molekulyar og’irligi ortib borishi bilan qaynash harorati ham ortib boradi.

Kimyoviy xossalari
Karbon kislotalarning gidroksil gruppasidagi vodorod atomi spirtlar molekulalaridagiga nisbatan ancha harakatchan. Shuning uchun suvda eriydigan karbon kislotalar vodorod ionlarini chiqaradi va lakmusni qizartiradi.

KIMYOVIY XOSSALARI

• R-COOH=R-COO+H
• Karbon kislotalarning metallar bilan reaksiyasi:
• 2R-COOH+2Na=2R-COONa+H2
• Metall oksidlari bilan reaksiyasi:
• 2R-COOH+MgO=(R-COO)2Mg+H2O
• Ishqorlar bilan reaksiyasi:
• R-COOH+NaOH=R-COONa+H2O
• Kuchsiz va uchuvchan kislotalarning tuzlari bilan reasiyaga kirishadi:
• 2CH3COOH+CaCO3=(CH3COO)2Ca+CO2+H2O

Kaliy permanganati birlamchi spirtlarni,yana ikkilamchi spirtlardan paydo bo’ladigan ketonlarni kislotalargacha oksidlaydi.

• Kaliy permanganati birlamchi spirtlarni,yana ikkilamchi spirtlardan paydo bo’ladigan ketonlarni kislotalargacha oksidlaydi.

Karbon kislotalarning gidroksil guruh hisobiga namoyon qiladigan kimyoviy xususiyatlari

• 2CH3-COOH+Zn =Zn(CH3COO)2+H2
• 2HCOOH +K2CO3 =2HCOOK+H2O +CO2
• CH3-COOH+CaCO3=Ca(CH3COO)2+H2O+CO2

Chumoli kislota

• Tabiatda – chumolida, igna barglilarda.
• Olinishi- CO+NaOH = HCOONa
• HCOONa + H2SO4 = Na2SO4+HCOOH
• Sirka kislota butan va asetilendan olinadi.
• Chumoli kislota kumush ko’zgu reaksiyasini beradi.(NH3 eritmasida)
• HCOOH+Ag2O = CO2 + 2Ag

CHUMOLI KISLOTA

• H-COOH to’yingan bir asosli kislotalarning eng oddiy vakili .U birinchi marta qizil chumolidan ajratib olingan,shuningdek ko’pgina o’simliklar (qichitqi o’t, archa )qon va muskul tarkibida ham bo’ladi.
• Chumoli kislota kuchli qaytaruvchi sifatida to’qimachilik sanoatida gazlamalarni bo’yashda,qo’llaniladi.Chumoli kislotadan oksalat kislota, etilformiat va xushbo’y moddalar (amilformiat) olinadi.

Ishlatilishi

• Organik moddalar sintezida
• Dezinfeksiyalovchi va konservalovchi
• Tibbiyotda bod kasalligini davolashda
• Dorilar olishda (aspirin)
• Bo’yoqlar olishda
• 3-9% li eritmasi ta’m beruvchi sifatida ishlatiladi

XULOSA

Karbon kislotalar dori olishda ishlatiladi.Masalan aspirin u qonni suyulishiga yordam beradi.Shu dori tarkibini o’zgartirib qonni ko’paytiruvchi dori ishlab chiqarilishi kerak.Sababi asperin arzon va ta’mi ham achchiq emas.