2-мавзу. ҚАдимги дунё ва ўрта аср фалсафаси

Ибн-Рушд фалсафаси (аверроизм)

• Асосий қоидалар

• Яралиш таълимоти инкор этилади (дунё доимий, у яралмайди, йўқолмайди)

• Худо бор бўлиши мумкин, лекин унинг материянинг яратиши ҳақидаги фикри қабул қилинмайди (худо ва атрофдаги материал дунё биргаликда доимий)

• Худо учун чекланган вазифалар имкониятлар тан олинган, энг асосийси материяга шакл бериш

• Худо ҳамма нарсани ҳаракатлантиради деган фикр инкор қилинади

• Ҳаракат-материянинг мустақил хусусияти ва унинг ўзида мужассамланган деб исботлаш учун ҳаракат қилинган.

• Детерменизм ғояси илгари сурилади (табиатдаги ҳамма нарса шартли ва зарурий)

• Руҳнинг ўлмаслиги ғояси инкор қилинади, жисм ўлгач, руҳ ҳам ўлади, лекин жамоа онги-бутун одамзод онги ўлмас, унинг бўлаги сифатида алоҳида одамнинг руҳи ўлмас

• Ҳақиқатнинг икки томони ғояси илгари сурилган, яъни фалсафа ва диний ҳақиқат алоҳида, диндаги ҳақиқат фалсафада ҳақиқат бўлмаслиги мумкин ва аксинча

• Сўфизм фалсафаси

• Мўътадил сўфизм

• Ашаддий сўфизм

• Гностик (ориф)нинг асосий вазифаси
• олий мақсадга эришиш – ҳақиқатни
• билишдан иборат. Бу мақсадга
• ўзини ўзи такомиллаштириш ва
• ўзини ўзи билиш йўли билан
• эришилади. Ўз моҳиятини билиш
• жараёнида инсон ўзида илоҳий
• унсурлар мавжудлигини, Аллоҳни
• билишнинг бирдан-бир тўғри
• усули ўзини ўзи билиш,
• яъни ўзликни англаш
• эканинини тушуна бошлайди.

• Ҳақиқат (Аллоҳ) ва табиатни
• бир деб қарайдилар. Табиат илоҳий
• эмансипация оқибатидир.
• Инсон бу эмансипация занжирида
• охирги бўғинни эгаллайди.
• У нафақат Ҳақиқат (Аллоҳ)ни
• билиш даражасига етади, балки
• ўзи ҳам Ҳақиқат – «Аллоҳ»га
• айланади. Сўфийликнинг бу тариқати
• вакиллари яширин, сирли
• нарсаларни билишни афзал
• кўриб, шариат ақидалари ва
• меъёрларини тан олмаганлар.

• Сўфизм Аллоҳни табиат
• билан узвий деб қарайди.
• Уни инсонни қуршаган
• ташқи дунёда, мавжуд
• ҳар бир нарса билан
• тенглаштиради,
• уларда Аллоҳнинг
• сиймоси, моҳиятини
• кўриб, табиат, атроф
• муҳит сари, унинг
• сирларини очиш томон,
• бу яширин ҳодисаларнинг
• ҳар бирида илоҳий
• ҳақиқат белгиси,
• моҳиятини топиш
• ва билиш мақсадида
• муайян қадам ташлайди

• Ибн Арабий фалсафаси

• Билишнинг биринчи усули
• – оқилона-мантиқий билиш

• Унинг воситаси –
• ақл, амалга ошириш усули –
• силлогизмлар ёки
• далиллар орқали
• чиқарилган хулосалар
• тарзидаги мантиқий
• мулоҳазалар . Оқилона
• билим инсон танасини
• бошқарувчи инсон жонига
• керак: у жоннинг дунё
• ҳақидаги билими
• муқаррар унсуридир

• Билишнинг иккинчи усули –
• муаммони мушоҳада
• юритиш йўли билан ечиш,
• ечимдан шартлар сари

• Мушоҳада юритиш жараёнида
• билиш субъекти ўзининг
• билиш объектидан онтологик
• мустақиллигини сақлаган
• ҳолда у билан бирикади,
• уни бутун вужуди билан
• англаб етади. Бунга
• билиш субъекти бўлган
• инсонда ҳам «яширин
• маъно» мавжудлиги
• имконият яратади. У ягона
• ва узвий бўлгани учун
• билиш объекти билан
• «ички моҳият» жиҳатидан
• бирикиш имконияти юзага
• келади, «ташқи моҳият»да
• эса субъект ва
• объектнинг алоҳидалиги
• сақланиб қолади

• Билишнинг учинчи усули –
• муаммони мистик йўл билан ечиш:
• шартлар ва ечим айнийдир.

• Мистик билиш жараёнини
• тавсифлар экан,
• Ибн Арабий гирдоб
• (хиро) образидан фойдаланади.
• «Хиро» сўзи «саросималик»
• деган маънони ҳам англатади.
• Бу ўзига хос саросималик,
• ҳамма нарсада Аллоҳни
• кўрувчи, Ягонани кўпликда,
• кўпликни Ягонада, «аниқни
• яширин, яширинни аниқ,
• шунингдек бошқа зиддиятли
• нарсаларни» кўрувчи
• сўфийнинг саросималигидир.
• «Бироқ бу йўқотган ёки
• тушунмайдиган одамнинг
• саросималиги эмас»