2-Ma’ruza: Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi. Reja

Agamalar (Agamidae) oilasining 34 ta urug'i va 350 dan ortiq turlari bo'lib, kichik va o'rtacha kattalikdagi kaltakesaklardir. Bu oilaga kiaivchi kaltakesaklarning boshi uchburchak yoki yumaloq shaklda, boshi ustida bo'rtmacha va mayda tangachalari bor, yerda yashovchilarining gavdasi yapaloqlashgan, daraxtda yashovchilarining gavdasi esa ikki yonidan siqilgan, oyoqlari boshqa kaltakesaklarnikiga nisbatan yaxshi taraqqiy etgan.
Ba’zi vakillarida yelkasi va dumi ustida shox o ‘simtalardan toj hosil bo`ladi, tili yo'g'on bo`lib, tashqariga sal chiqib turadi. Tomog`ida ko'ndalang bo'rtma qatlam bor, tishlari jag`ning qirrasiga o'rnashgan.Jag`laridagi tishlari kurak, qoziq va oziq tishlarga bo`lingan bo`lsada, ular faqat ovqat tutish uchun xizmat qiladi.
Agamalar vakillari Afrika, Osiyo, Avstraliyaning cho'l va sahrolarida yashaydi. Ayrim turlari togMi hududlarda va tropik o'rmonlarda ham uchraydi. Agamalar kunduzi faol, qorong`i tushganda yashirinib oladi. Ular, asosan hasharotlar bilan oziqlanadi. O'zbekistonda 12 ta turi uchraydi. Tipik vakillariga Qizilqum va Qoraqum cho'llarida yashaydigan cho'l agamasi (Agama sanguinolenta), 4300 m qoyalarga ko'tariladigan Turkiston agamasi (Agama lahmonni), ko'chma qumlarda yashaydigan qizilquloq (Phrynocephalus mystaceus), Kavkaz agamasi (Agama caucasicus), Dog'iston, Kavkaz va O'rta Osiyoda qumli sahrolarda uchraydigan qum to'garakboshi (Phrynocephalus interscapularis), taqir to'garakboshi va matrap to'garakboshi kiradi. Avstraliyada plashli kaltakesak va Janubiy Osiyo o'rmonlarida (Hindiston) g'alati agamalardan — uchar ajdar (Draco volans) uchraydi. Bu agamalar tanasining yon tomonlarida joylashgan, soxta qovurg'alari yordamida saqlanib turuvchi va parvoz qilish imkonini beruvchi pardalari bo'lishi bilan xarakterlanadi. Uchar ajdarlar, asosan daraxtlarda yashab, bir daraxtdan ikkinchi daraxtga 20—60 m gacha sakrab uchib o'tadi.
Iguanalar (Iguanidae) oilasiga 700 ga yaqin tur kiradi. Ular tashqi ko'rinishidan agamalarga o'xshaydi. Uzunligi 10 sm dan 1,5 m gacha boradi. Boshining usti mayda qalqonchalar bilan qoplangan, yelkasida esa ko'ndalangiga qator bo'lib o'rnashgan tangachalari bo'ladi. Ko'z qovoqlari bo'rtib chiqqan, nog'ora pardalari ko'rinib turadi. Oyoqlari uzun, yaxshi taraqqiy etgan beshta barmog'i bor. tili qisqa, yo'g'on va uchi biroz ikkiga ajralgan.
Iguanalar tog‘, o'rmon, dasht va sahrolarda yashaydi. Ba’zi turlari dengizlarda ham uchraydi. Ular ham boshqa kaltakesaklarga o'xshab, asosan hasharotlar bilan, ayrim turlari esa o'simliklar bilan oziqlanadi. [guanalarning go'shti va tuxumi mahalliy aholi tomonidan iste’mol qilinadi.
Iguanalar tuxum qo'yish va tuxumdan tirik tug'ish yo'li bilan ko'payadi. Tipik vakillariga iguana (Iguana juverculata), frinozoma (Phrynosoma cornutum), qiziltomoq anolis va boshqa turlari kiradi.
Ular Amerikada, Madagaskarda, Polineziyaning ba’zi orollarida yashaydi. Avstraliyada iguanalarning harorati suvdan tashqarida toshlar ustida turganda +35cC gacha ko'tariladi. Suv ostida esa +15°C gacha tushib ketadi. Iguanalar suv ostida 15—19 m gacha chuqurlikka tushib,toshlarga yopishgan suvo`tlari bilan oziqlanadi.