2-Ma’ruza: Sudralib yuruvchilar (Reptilia) sinfi. Reja

Eshitish organlari suvda hamda quruqlikda yashovchilarniki singari ichki va o ‘rta quloqdan iborat, lekin ancha murakkab tuzilgan, ya`ni quloq chig`anog`i kattaroq va quloq kapsulasida oval darchadan pastroqda parda bilan qoplangan to'garak darcha bo'ladi. Buning natijasida endolimfa bemalol harakat qiladi va endolimfaning nog'ora pardadan olinadigan tovush to'lqinlarini uzangi suyak orqali pardali labirintga yaxshiroq o'tkazishga yo`l ochiladi. Gatteriyada nog‘ora pardasi va bo'shlig'i yo`q.
Hid bilish organlari tumshug'ining uchiga o'rnashgan bir juft burun teshigi bilan tashqariga, tanglayning o'rta chizig'iga yaqin turadigan bir juft tirqishsimon xoanalar bilan esa og'iz bo'shlig'iga ochiladi. Bu organ ham atnfibiyalarnikiga nisbatan ancha murakkab tuzilgan, chunki tashqi devorlaridan uning bo'shlig'iga jag' chig'anoq deb ataladigan o'simta kirib turadi, bu chig'anoq burun bo'shlig'ini qisman pastki nafas bo'limi va ustki hidlov bo'limlariga ajratadi. Sudralib yuruvchilarda yana yakobson organi bor, bu organ nay orqali og'iz bo'shlig'i bilan tutashgan. Yakobson organi og'izda turgan ovqat hidini bilish uchun xizmat qiladi.
Ayirish organlari. Sudralib yuruvchilarning bir juft kompakt tanacha shaklidagi metanefrik buyragi chanoq bo'limining orqa devoriga taqalib turadi. Bu buyraklarning har qaysisidan bittadan siydik yo'li chiqadi. Orqa dorzal tomondan siydik yo'li, qorin-ventral tomondan esa yupqa devorli siydik pufagi kloakaga ochiladi Kloakaning tashqi teshigi ko'ndalang yoriq shaklida. Ilonlarda siydik pufagi yo'q.
Jinsiy organlari. Sudralib yuruvchilarda ichki uaig'lanish bo'ladi. Ularning jinsiy organi tana bo'shlig'ida umurtqa pog'onasining ikki yonida joylashgan. Erkak kaltakesakning oq rangli oval tanachalar shaklidagi uatg'donlari umurtqa pog'onasi bel bo'limining ikki tomonida joylashgan.


A. Erkak kaltakesakning siydik-tanosil sistemasi: i — buyragi; 2 — siydik pufagi;
3 — urug'doni; 4 —urug'don ortig‘i; 5 — urug' yo'li; 6 — siydik-tanosil teshigi;
7 — otalantiruvchi xaltachasi; 8 — kloaka bo'shlig'i; 9 — to'g'ri ichagi.