2-маъруза. Мавзу: Суюқликларни узатиш. Насослар соат. Режа: Насослар ва уларнинг турлари

2.38-расм. Поршен ҳаракат қонунини келтириб чиқаришга оид.

Поршенни чап томонини охирги ҳолатида ползун 0 нуқтада жойлашади.

Поршеннинг ўнгга қилган ҳаракатида эса, ползун қандайдир Е нуқтага сурилади. Кривошипнинг босиб ўтган йўли эса. кривошип буриладиган α бурчак ёрдамида аниқланиб, у А (нуқта) га жойлашади.
Қуйидаги ҳисоблаш ишини кўриб чиқамиз: Е нуқтадан l радиусли шатун узунлигида AD ёйини чизиб, А нуқтадан горизонтал чизиққа АС перпендикуляр туширамиз.
Поршен босиб ўтган x масофа эса: x= BD = BC + CD бўлади. Лекин,
BC = MB-M C = r - rcosα= r(1 - cosα), CD = ED - E C = l - lcosβ=l(1 - cosβ). Бу ерда
r кривошип узунлиги. Демак:

Лекин cosβ ни бирга яқин деймиз, чунки l> > >r ва бурчак β→0, шундай
қилиб x= r(l-cosα). Бунда поршеннинг ҳаракат тезлиги:

бу ерда: ω - кривошипнинг айланма бурчак тезлиги.
Шундай қилиб, оний узатиш синусоидал қонун бўйича ўзгаради:

Кривошипнинг бурилиш бурчаги α ни абсцисса ўқига қўйсак, оний
қўзғалишни эса, ордината ўқига жойлаштирамиз (2.39-расм). Синусоида билан
чегараланган майдон, поршеннинг 1 та босиб ўтган йўлида, яъни кривошипнинг ҳаракати йўли эса π дан 2 π гача бўлади, насос узатган суюқлик ҳажмига пропорционал бўлади (2.39-расмга қаранг).

2.39-расм кривошип бурилиш бурчаги π дан 2π гача кўрсатилган бўлиб, бу абсцисса ўқида ажратилган оралиқ вақтига пропорционал.
Оддий насос сўриш йўлига мос бўлган ўқнинг биринчи ярим айланишида суюқликни узатмайди ва бу абсцисса ўқида 0 дан π гача узатиш чизиғи абсцисса билан мос келади (АВ чизиғи). Оддий насоснинг кривошипи тўлиқ айланиши ёки поршеннинг 2 марта бориб-келиш ABCD чизиғи билан ифодаланади.