2-ma’ruza: Komputerlarning texnik ta’minoti Reja: Kompyuterlarning texnik tarkibi va asosiy qurilmalari Kompyterning atrof qurilmalari

Lazerli kompakt disklar. 
Lazerli kompakt disklar uchun disk yurutuvchi (CD 
- ROM)ning ish prinsipi egiluvchan disklar uchun disk yurutuvchilarning ish 
prinsipiga o’hshashdir. CD – ROMning yuzasi lazer kallakka nisbatan o’zgarmas 
chiziqli tezlik bilan harakatlanadi, burchak tezlik esa kallakning radial 
joylashishiga qarab o’zgaradi.
Lazer nurli disk yo’lakchasi tomon yo’naladi va g’altak 
yordamida fokuslanadi. Himoya qatlamidan o’tgan nur disk 
yuzining nurining qaytaruvchi alyumin qatlamiga tushadi. 
Yo’lakchaning baland qismiga tushgan nur detaktoriga qaytadi

---

va nurni sezuvchi diod tamon yo’naltiruvchi prizma orqli o’tadi. Agar nur 
yo’lakcha chuqurchasiga tushsa, u tarqaladi va tarqalgan nurning kam qismi 
orqaga qaytib, nurni sezuvchi diodga etib keladi. Diodda nurli impuluslar elaektr
impulslarga aylanadi: yorug’nurlanishlar nollarga aylanadi, hira nurlanishlar esa 
birga. Shunday qilib, chuqurliklar mantiqiy nol’ sifatida, tekis yuza esa mantiqiy 
bir sifratida qabul qilinadi.
CD – ROM ning unumdorligi odatda uning biror vaqt davomida
ma’lumotlarni uzluksiz o’zlashtirishidagi tezlik harektiristkalari va
ma’lumotlarga etishning o’rtacha tezligi bilan aniqlanadi. Ular mos ravishda
Kbayt/c va mc birliklarda o’lchanadi. 
Disk yurutuvchilarning unumdorligini oshirish uchun ularni bufer xotira 
(KESH xotira) bilan jihozlaydilar. KESH xotiralarning standart hajmlari 64, 128, 
256, 512 va 1024 Kbayt.
Disk yurutuvchining buferi ma’lumotlarni CD – ROM dan o’qigandan 
so’ng, kontroller platasi, so’ngra markaziy prosessorga jo’natishgacha bo’lgan 
vaqt davomida, qisqa muddatga saqlash uchun mahsus xotira hisoblanadi. 
Bunday buferlashtirish disk qurilmasiga ma’lumotlarni protsessor kichik 
miqdorlarda uzatish imkonini beradi.
Audioadapter.
Har qanday multimediyaviy shaxsiy kompyuter tarkibida 
audioadapter platasi mavjud. Creative Labs firmasi o’zining birinchi
audioapterini Sound Blaster deb atagani u-n ularni ko’pincha “saundblasterlar” 
deyishadi.
 
Adioadapter kompyuterga faqat sterefonik ovoznigina emas, balki 
tashqi qurilmalarga tovush signallarini yozish imkonini ham beradi.
Shaxsiy kompyuterlarning diskli jamlagichlariga oddiy (analogik) tovush 
yozish 
mumkin 
emas. 
Ular 
faqat 
raqamli 
signallarnigina 
yozishga 
mo’ljallangandir. 
Adioadapter tovush signali darajasini davriy ravishda aniqlab, uni raqamli 
kodga aylantirib beruvchi analog-raqamli o’zgartirgichga ega. Mana shu malumot 
tashqi qurilma raqamli signal ko’rinishida yozib qo’yiladi. Ushbu jarayonga teskari 
jarayonni amalga oshirish uchun raqam-analogli o’zgartirgich qo’llaniladi. U 
raqamli signallarni analogli signallarga aylantirib beadi. Fil’tratsiya qilingandan 
so’ng ularni kuchaytirish va akustik kolonkalarga uzatish mumkin.