2-ma’ruza: Komputerlarning texnik ta’minoti Reja: Kompyuterlarning texnik tarkibi va asosiy qurilmalari Kompyterning atrof qurilmalari

fayllar deb ataladi
. Har bir fayl 
o’zining belgisi (nomi) ga ega bo’lishi shart. Shu nom bo’yicha inson va operatsion 
tizim fayllarni farqlaydi, tanib oladi va foydalanadi. Demak, fayl –qattiq yoki 
egiluvchan diskka yozilgan va nomlangan baytlar majmuasidir. Fayl uzunligi bir 
baytdan o’nlab Mbaytlargacha o’zgarishi mumkin.
Fayllarda 
kompyuter 
ishlov berishi mumkin bo’lgan ixtiyoriy axborot saqlanishi mumkin. Masalan, 
matnli hujjatlar, dasturning matni, shartli kodlar, mashina tilidagi dasturlar va 
boshqalar. Turli dasturlarning ishlashi natijasida ham diskda fayllar hosil bo’lishi 
mumkin.
Fayllar turlari bo’yicha matnli va matnli bo’lmagan fayllarga bo’linadi. 
Matnli fayllarda ekranda bevosita o’qish va chop etish qurilmasiga uzatishga 
mo’ljallangan alfabit raqamli axborot saqlanadi. Matnli fayllar kompyuter 
tehnalogiyalarida alohida rol o’ynaydi.
Fayl nomi ikki qismdan iborat bo’ladi: Bevosita ismning o’zi va uning 
kengaytmasi.
Kengaytma ishtirok etmasligi mukin. Bevosita nomning o’zi 4 dan 8 taga- 

---

cha belgi, kengaytma esa 1 dan 3 tagacha belgidan iborat bo’lishi mumkin. 
Kengaytma bevosita nomdan «.» bilan ajratiladi. 
Misol.: RA 
Test. Txt 
Command. Com 
Kengaytma odatda faylning kelib chiqishi, nimaga mo’ljallanganligi, biror 
guruhga tegishli ekanligini bildiradi. Kopchilik dasturiy tizimlar konkret tipdagi 
fayllar konkret kengaytmaga ega bo’lishi kerak ekanligini talab etadi. Masalan, 
DOS operatsion tizimi EXE va COM kengaytmali fayllarni dastur deb hisoblaydi. 
Matnli fayllar uchun TXT, doc kengaytmalarini ishlatish qulay. Shuni takidlash 
lozimki, faqat kengaytmalari bilan farq qiluvchi nomlar, turli fayllarni bildiradi. 
Masalan: KOWF.C, COWF.PRT, KOWF.OBT, COWF.EXE. 
Ko’p tarqalgan kengaytmalar quyidagilardir: 

BAT- buyruqli fayl 

BAK- faylning sug’urta nusxasi. 

BAS- paskal tilidagi dastur matni. 

DBF- malumotlar bazasining operativ fayli.
Kompyuter egiluvchan va qattiq magnitli disklar (vinchestir) dagi 
jamlagichlar bilan jihozlangan bo’ladi. Biror diskka murojot etish uchun disk 
yurituvchi lotin alifbosining birinchi harflari bilan belgilangan.
Masalan, A,B,C,….harflarni disk yurituvchilarning nomi deb aytamiz. Disk nomi 
biror operatsion tizim buyrug’ida yozilganda ikki nuqta bilan birgalikda yoziladi: 
C:,A:,va hakoza. 
Egiluvchan disketalar disk yurituvchisining birinchisi A nomga, ikkinchisi B 
nomga ega. Birinchi qattiq disk C nomga ega. Ayrim operaysion tizimlar malum 
Mbayt sig’imidan oshiq bo’lgan vinchesterlar bilan ishlay olmasligi sababli fizik 
vinchester bir necha, sig’imi 28-32 Mbaytdan oshmaydigan mantiqiy disklarga 
bo’linadi. Ushbu mantiqiy disklar D, E, F va hakoza nomlarniolishgan. Shuning 
uchun, garchi kompyuterda bitta vinchester bo’lsada, mantiqiy disklar soni 5-6 
taga yetishi mukin.
Hozirgi paytda mantiqiy disklarning xotirasiga qo’yilgan chegara olib 
tashlangan va yangi kompyuterlar faqat bitta mantiqiy diskka ega. Uning sig’imi 
fizik vinchesterning sig’imi bilan ustma–ust tushadi. 
Bir nom bilan ataluvchi fayllar guruhi kataloklar deyiladi. Ularni ayrim 
hollarda direktoriyalar deb ham atashadi.
Misol uchun, mantiqiy diskni – javon desak, unda papkalardan iborat qutilar 
va alohida papkalar saqlanishi mumkin. Har bir qutida o’z navbatida alohida 
qutichalar va papkalar joylashgan bo’lishi mumkin. Qutilar, qutichalar va 
papkalarga nomlari yozilgan etiketkalar yelimlangan bo’ladi.