2-ma’ruza: Komputerlarning texnik ta’minoti Reja: Kompyuterlarning texnik tarkibi va asosiy qurilmalari Kompyterning atrof qurilmalari

Klaviatura.
IBM PC klaviaturasi foydalanuvchi tomonidan ma’lumotlarni 
va boshqaruv buyruqlarini kompyuterga kiritishga mo’ljallangan qurilmadir. 
Klaviaturaning umumiy ko’rinishi undagi tugmachalar soni va joylanishiga qarab 
turli hil kompyuterlarda farq qilishi mumkin, lekin ularning vazifasi o’zgarmaydi.
 
Sichqoncha va trekbol
. Sichqoncha va trekbol kompyuterga axborotni 
kiritishning kordinatali qurilmalari hisoblanadi. Ular klaviaturaning o’rnini 
to’laligicha almashtira olmaydi. Bu qurilmalar asosan ikki yoki uchta boshqaruv 
tugmachasiga ega. 
Sichqonchani ulanishining uch usulini 
ko’rsatish mumkin. Eng ko’p tarqalgan usuli 
ketma – ket port orqali ulanishdir. Shinali 
interfreysli sichqonchalar kamroq tarqalgan. 
Ularni ulash uchunmahsus interfreys yoki 
“sichqoncha” porti kerak bo’ladi. Uchinchi 
ko’rinishdagi 
ulanish 
PS/2 
stildagi 
sichqonchalarda amalgam oshirilgan. 
Hozirgi kunda ular portative kompyuterlarda ishlatilmoqda. 
Trekbol – “ag’darilgan” sichqonchani eslatuvchi qurilmadir. Trekbolda uning 
korpusi emas, balki sharcha harakatga keltiradi. Bu esa kursorni boshqarish 
aniqligini sezilarli ravishda oshirishga imkon beradi. Shu bois trekbolga ega 
bo’lgan sichqonchalarga qiziqish ortib bormoqda. 
Shaxsiy komp’yuterlar (ШК)
– hammaboplik qo’llashda universallik 
talablarini qondiruvchi, bir kishi foydalanadigan mikro EHMlardir. 
Shaxsiy kompyutrlar hammaboplik va universallik talablarni qondirish 
uchun quyidagi xususiyatlarga ega bo’lishlari lozim: 

Individual haridor uchun mos keladigan narxlarda;

Atrof-muhit sharoitlariga maxsus talablarsiz foydalanish avtanomligi; 

Tuzilishining boshqarish, fan, talim, turmush sohalarida turli ko’rinishda 
qo’llanishlarga moslashuvchanligi; 

Foydalanuvchining maxsus, kasbiy tayyorgarliksiz ishlashi imkoniyatlarini 
beruvchi operatsion tizimlar va boshqa “do’stona” dasturiy taminotlar; 

Ishlashning yuqori darajada ishonchliligi (buzilmasdan 5000 soatdan ortiq 
ishlashi). 
Malumotlarni qayta ishlash bilan bog’liq biror masalalarni yangi axborot 
Texnalogiyasi doirasida samarali bajarish uchun qo’llaniladagan kompyutrning 
imkoniyatlarini bilish lozom. Ushbu imkoniyat haqidagi bilimlar kompyutrning 
konfiguratsiyasi tushunchasi tashkil etadi. Shklarni konstruktiv (tuzilmaviy) 
xususiyatlariga ko’ra quyidagicha tasniflash mumkin.

---

Ko’chma kompyuterlar shahsiy kompyuterlarning tez rivojlanayotgan kenja 
sinfidir. Mutahasislar fikricha, 1995 yilda foydalanuvchilarning 50 % dan 
ko’prog’I aynan ko’chma kompyuterlardan foydalangan bo’lsa, 2000 yilga kelib 
bu ko’rsatgich 81 % dan oshdi.
Ko’chma kompyuterlarning ko’pchiligi akumlyatorlardan alohida (avtonom) 
taminlanadi. Ular tarmoqqaulanishi ham mumkin. Vidiomanitor sifatida ularda 
yassi videopoektorli suyuq kristalli displeylar qo’llaniladi.
Suyuq kristalli displeylar (LCD – Liguid Display) faol (aktiv) va sust 
(passiv) matritsali bo’ladi. Sust matritsali ekranning har bir elementi (piksel) 
kordinatali boshqaruvchi shaffof simlar kesishgan joyga etib keladi.
Faol (aktiv) matritsali displey ancha murakkab va qimmat, biroq yahshi sifat 
– barqaror, kontrast va tiniq tasvir berishini taminlaydi. 
Ko’chma kompyuterlar turli – tuman: ulkan va og’ir (15 kg gacha), portativ 
ishchi stantsiyalardan to 100 gramm keladigan elektron yozuv daftarchasiga 
bo’lgan ko’chma kompyuterlar mavjud. 
Portative ishchi stansiyalar eng qudratli 
va yirik ko’chma ShKlardir ular ko’pincha 
chemodan shaklida tayyorlanadi va og’zaki tilda 
“Ko’chmanchi” 
deb 
ataladi. 
Ularning 
konfuratsiyasi 
ko’chmas 
ShKlar 
ishchistansiyalar konfuraksiyasiga o’xshash 
bo’lib, MGts dan yuqori bo’lgan chastotali, 
kuchli mikro prosessorlarga, 128 Mbaytdan 
yuqori sig’imdagi tezkor hotirali, 10 gigabayt 
diskli jamlaguchilarga ega, 8 Mbaytdan yuqori videoxotirali interfreys va qudratli 
videoparatyralari interfreys va qudratli videoparaturalari bo’lgan kompyuterlardir.
Mohiyatiga ko’ra ular tarmoqdan taminlanuvchi oddiy ishchi stantsiyalardir, 
biroq tashqi qobig’i (ko’rpisi) ko’tarib yurish uchun qulay qilib tayyorlangan va 
yassi suyuq kristalli videomanitorga ega. Ular odatda modem va CDROMlarga, 
lokal hamda Internet tarmoqlariga ulanishi mumkin. 
“lap Top” turidagi portativ kompyuterlar “diplomat” hajmdagi kichik 
chemodanchalar ko’rinishida tayyorlanadi. Ularning og’irligi odatda 5 – 10 kg 
Shaxsiy 
kompyuterlar
Ko’chmas 
(stolda turadigan)
Portativ 
(ixcham) 
Elektron yozuv 
daftarchalari 
Elektron kotiblar 
Blaknotlar 
Ko’chma
Cho’ntakli

---

atrofida bo’ladi. Aparat va dasturi taminot ularning eng yahshi ko’chmas ShKlar 
bilan muvaffaqiyatli rag’batlashishiga imkon beradi. 
Kompyuter - bloknotlar (Note Book va Sub Note Book, shuningdek ularni 
Omni Book 
-“har erda hozir” deb ham atashadi ) stolda foydalanadiganShKlarning
barcha vaziflarini bajaradi. Ular uncha katta bo’lmagan kitob hajmdagi mo’’jaz 
chemodancha (ba’zan olinadigan qopqoqli holda) ko’rinishida tayyorlanadi. Oz 
hususiyatlariga ko’ra ko’p jihatidan Lap Topga mos keladi, faqat o’lchami va bir 
qator kichik hajmdagi operativ va diskli xotirasi bilan farqlanadi.
Kompyuter – bloknotlarining ko’pgina modellari aloqa kanaliga va shunga 
muvofiq hisoblash tarmog’iga ulanish uchun modellarga ega aloqani taminlaydi. 
Ular uncha katta bolmagan hajmdagi suyuq kristalli monoxrom va rangli 
displeylarga ega. Klaviaturasi har doim qisqa, Tpack Point va Track pad turidagi
manipulyatorlarga ega. 
Cho’ntak kompyuterlari (Palm Top, bu “kaftdagi” degan ma’noni 
bildiradi)300 gramm og’irlikka ega. Tipik o’lchamlari yig’ilgan holatda 
150x80x25 mmdir. Ular to’la qonli shahsiy kompyuterlar bo’lib, odatda 
monoxrom suyuq kristalli displey, ixcham klaviatura, ko’chmas ShKga axborot 
almashuv maqsadlarida ulanish uchun port bo’limlariga ega. 
Elektron kotiblar (PDA – Parsond Digital Assisent, ularni ba’zan Hand 
Nelp – qol yordamchisi deb atashadi) cho’ntak kompyuteri shakliga ega (og’irligi 
0,5 kg dan ortiq emas), biroq Palm Top ga nisbatan keng funksiyanol 
imkoniyatlarga ega (xususan: nomlar, manzilgohlar va telefon raqamlarini
saqlovchi elektron ma’lumotlar, kun tartibi va uchrashuvlar, joriy ishlar ro’yhatlari, 
harajatlar yozuvlari va boshqalar haqidagi axborotni tashkil qilishga yo’naltirilgn 
aparat va maxsus dasturiy taminot), maxsus matnli ba’zan esa grafik muharirlik, 
elektron jadvallar tayyorlanadi. 
Ko’pgina elektron kotiblar modemlarga ega va boshqa ShKlar bilan axborot 
almashishi mumkin. Hisoblash tarmog’iga ulanganda esa elektron pochta va 
fakslarni olish hamda jo’natish mumkin. Ulardan ba’zilari hatto avtomatik raqam 
teruvchilarga ega. Elektron kotiblarning yangi modemlari boshqa kompyuter 
qurilmalari bilan masofadan simsiz axborot almashish uchun radiomodem va
infra qizil portlar bilan jihozlangan.
Elektron 
yozuv 
daftarchalari 
(organizer 
– organizerlar) ihcham 
kompyuterlarning “eng engil sinfi”ga kiradi (bu sinfga ulardan tashqari 
kalkulyatorlar, elektron tarjimonlar va boshqalar kiradi) ; ularning og’irligi dan 
oshmaydi. Organizerlar foydalanuvchi tomonidan dasturlashtirilmaydi, biroq 
sig’imli hotiraga ega. Unga zarur axborotni yozish va uning yordamida mahsus 
matnni taxrir qilish, ish xatlari, bitim, shartnomalar matnlari, kun tartibi va ish 
uchrashuvlariga tegishli matnlar saqlanishi mumkin.