2-joriy nazorat jahon dinlari xususiyatlari. Buddizmning vujudga kelishi. Xristianlik dinini paydo bo’lishi. Xristianlik dinidagi oqimlar Islom dinining vujudga kelishi va jahon diniga aylanishi. Qur’oni karim

Fiqh (arab. –umum bilish, diniy qonunlarni bilish, huquq ilmi) musulmon huquqi sifatida shariatning tarkibiy qismini tashkil etadi.

Faqih (arab. – donishmand, din bo’yicha mutahassis, huquq sohasida maslahatchi va kazuist, ya’ni mohir yurist) qonunshunos–ilohiyotchi demakdir.

Qiyos (arab. – taqqoslash) Qur’on va sunnada berilmagan biror huquqiy masala ulardagi shunga o’xshash masala bo’yicha berilgan ko’rsatmaga taqqoslash yo’li bilan sharh etilgan.

Mujtahidlar (arab. – intiluvchi, harakat qiluvchi) ijtihod huquqiga ega bo’lgan, ya’ni mustaqil hukm chiqara oladigan shaxslardir. Sunniylarda mazhablarning asoschilari, shialikda yuqori martabali ruhoniylar va diniy huquqshunoslar mujtahidlar deb ataladi.

Ijmo’ (arab. – birdamlik, yakdillik bilan qabul qilingan qaror, diniy jamoaning Yagona fikri) Qur’on va hadislarda aniq ko’rsatma berilmagan huquqiy masalalarni hal etishda faqih va mujtahidlarni to’planib, Yagona fikrga kelgan xolda xukm chiqarishi – fatvo berishi.

Sunnat hadislardan (arabchada – hikoya, xabar, bildirish,, parcha degan ma’nolarni anglatadi) tashkil topgan. Ular Muhammad payg’ambarning hayoti, faoliyati va ko’rsatmalari haqidagi rivoyatlardan iborat. Arab xalifaligi tashkil topganidan keyin ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotdagi o’zga-rishlarning diniy ta’limotda aks ettirilishi zarurati va siyosiy hokimiyat uchun kurashda turli rypyhlap Muhammadning obro’-ehtiromiga tayanishga intilishi sababli, hadislarning soni jadal sur’atlar bilan kupayib borgan. Hadislarii to’plashdagi bunday tartibsizlikka faqat IX asrda chek qo’yilgan. “Hadis ilmining rivojida oltin davr hisoblangan hijriy uchinchi (milodiy to’qqizinchi) asrda hadisshunoslikda katta muvaffaqiyatlar qo’lga kiritilgan. Chunonchi, butun islom dunyosidagi eng nufuzli manbalar deb tan olingan oltita ishonchli hadislar to’plamining (as-sihoh as-sitta) mualliflari yashab ijod qilganlar. YAna shunisi diqqatga sazovorki, mazkur olti muhaddisning deyarli hammasi Markaziy Osiyolik bo’lgan”.37 Shu davrga kelib, ular tartibga solingan va din, axloq, fiqhning muqaddas manbaiga aylangan. Hadislarni yig’uvchi, sharhlovchi, targ’ib etuvchi shaxslar «muhaddis» deb atalgan. Muhaddislar hadislarni to’plashda, birinchidan, isnod (arabchada - tayanch degan ma’noni anglatadi), ya’ni hadisni ma’lum qilgan kishilarni sanab o’tishlari, ikkinchidan, matn, ya’ni hadisning mazmunini bayon qilishlari kerak. Nufuzli hadislar to’plamida ko’shimcha ravishda hadislarga sharhlar beriladi. Hadislarto’plamlari juda ko’p, lekin doimo ularning oltitasi alohida ezozlanadi. Quyidagi muhaddislar qalamiga mansub hadislar to’plami ishonchli deb tan olingan:

1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (810-870) – “Aljomi’ as sahih” (Ishonchli to’plam) yoki “as-Sahih al-Buxoriy”, ishonchli deb bilganlaridan 7250 ta hadis kiritilgan

2. Muslim an-Nishopuriy (817-875) –“as-Sahih”, 12 mingta hadis kiritilgan.

3. Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazib ibn Mojja (824-886) – “Sunnan”.

4. Imom Abu dovud Sulaymon Sijistoniy (817-880) – “Sunnan”.

5. Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy (824-892) – “Al-ja’mi al-kabir”.

6. Imom Ahmad An-Nasoiy (830-915) – “Sunnan”.

Hadislar sahih (ishonarli), hasan (yaxshi), zaif (ishonchsiz), saqim (kasal) va boshqa turlarga ajratildi.