2. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanining ta'rifi. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning asosiy tamoyillari

3. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning asosiy tamoyillari.
Shubhasiz, geografiya 
fanining eng birinchi tamoyili uning 
hududiyligi
dir. Zero, geografiyani hududiy 
munosabatlarsiz, makon tushunchasisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Ammo, shu bilan 
birga, hududga o'ziga xos borliq sifatida turlicha yondoshiladi. Masalan, muhandislik 
(yersozlik) hamda rayon planirovkasida ko'proq hududni tashkil etishga e'tibor 
beriladi. Bunda yer maydonining o‟zi ma‟lum maqsadlar uchun tayyorlanadi. 
Jumladan, uni barcha infrastrukturashahobchalari bilan jihozlangan holda, 
tadbirkorlar uchun ijaraga berish yoki sotish mumkin. Iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyada an'anaviy tarzda «hududiy tashkil etish» iborasi qo'llanilib, u odatda, 
mazmun va shakllari bo'yicha ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishga yaqinroq 
turadi. Shu bilan birga, oddiy joylashtirishdan farq qilib, ishlab chiqarishni, aholi yoki 
xo'jalik tarmoqlarini hududiy tashkil ctish, ayni paytda, uni muayyan maqsadga 
yo'naltirilishi va, eng muhimi, boshqarilishini ham o'z ichiga oladiki, bu ushbu 
tushunchaning ilmiyroq va amaliyroqligidan darak beradi. Bu yerda tizim (sistema) 

---

qoidasiga muvofiq ma'lum bir voqelikni tashkil etish, avvalambor, uni boshqarish 
niyatida amalga oshiriladi. 
Ma'lumki, geograflar nigohida hudud qiyofasi o'zining barcha mavjudoti bilan 
gavdalanadi va bir qarashda u to'la qamrab olinadi. Biroq ko'rib turilgan hududda 
undagi bor elementlar (yo'l, daraxt, uy, kishilar, transport va hokazo) yakka-yakka 
yoki aksariyat holda ijtimoiy geografiyaning tadqiqot obyektiga kiruvchi barcha 
predmetlar turli hududiy majmua shaklini tashkil etadi. Chunonchi, qishloq xo'jaligi 
tarmoqlari – ekinzorlar yoki chorvachilik yaylovlari, rekreatsiya manzilgohlari, 
o'rmonzorlar va boshqalar areal (maydon) ko'rinishiga ega. Sanoat markazlari va 
aholi manzilgohlari nuqta yoki tugun; transport yo'llari, gidrografik shahobchalar esa 
tasmasimon (chiziqsimon) shaklida ko'zga tashalanadi va xuddi shu tarzda xaritada 
tasvirlanadi. Bu o'rinda bir so'z bilan aytish mumkinki, ijtimoiy geografiya ana shu 
maydon, chiziq va nuqtalarning joylashuvi, ularning o'zaro va tashqi muhit bilan 
hududiy munosabatlarini o'rganadi. Bundan tashqari, ishlab chiqarishni hududiy 
tashkil etishning shakli sifatida hududiy ishlab chiqarish majmualari (komplekslari, 
sanoat tugunlari va rayonlarni) aholining bunday tashkil etish shakllariga esa turli tip 
yoki yirikligidagi qishloq va katta-kichik shaharlar, shahar aglomeratsiyalari, 
konurbatsiya va megapolislarni ko'rsatish o'rinli. Transportda transport tugunlari, 
aholiga xizmat ko'rsatish geografiyasidagi maishiy kombinatlar yoki fan 
geografiyasidagi hududiyilmiy tadqiqot majmualari ham ushbu sohalarning hududiy 
tashkil etish shakllariga kiradi. 
Geografiya fanining ikkinchi bir muhim tamoyili