2. Iqlim oʻzgarishining tabiiy va antropogen sabablari Yerning global iqlimi, mikroiqlim, mahalliy iqlim haqida ma’lumot

Iqlimning daryolar va quruqlikka taqsimlanishining ta’siri. Quruqlik va daryolar taqsimlanishi dengiz va kontinentalli iqlim turlariga boʻlinishini ifodalaydi. Iqlimning ta’rifining zonalashganligi quruqlik va daryolarning oʻzanini toʻsish ta’sirida koʻrinadi. Okean sathi koʻtarilayotgan Janubiy yarim sharda Shimolga nisbatan quruqlikning taqsimlanish darajasi simmetrik mintaqa, hududiylashganlik va daraja taqsimlanishi, bosimi, shamol tezligi yaxshiligi aniqlangan. Markazalar koʻpyillik oʻrta kartalarida atmosfera bosimini harakatini quruqlik va dengizlarni taqsimlanishiga bogʻliqligini koʻrsatmoqda: yozda materiklar ustida yuqori bosimni subtropik hududlarida tarqaydi; materik ustidagi moʻtadil kengliklarda qishda yuqori, yozda esa past bosimni kuzatish mumkin. Bu atmosfera sirkulyatsiya tizimini, shu bilan birga Yerning iqlim sharoitlarini taqsimlanishini murakkablashtiradi. Qirgʻoq boʻyiga nisbatan joylashuvlar haroratga, namlikka, yogʻingarchilikka sezilarli ta’sir qilib, kontenintal iqlimni darajasini aniqlaydi
Orografiya va iqlim. Togʻlardagi iqlim sharoitlariga joyning dengiz sathidan balandligi, togʻ tizmalari balandligi va yoʻnalishi, qoyalar ekspozitsiyasi, shamol yoʻnalishi, vodiylar uzunligi, yonbagʻirlar tikligiga ta’sir qiladi. Havo oqimlari togʻ tizmalarida ushlanib qolishi va ogʻishi mumkin. Togʻ tizmalarining tor oʻtish joylarida havo oqimi tezligi oʻzgaradi. Togʻlarda mahalliy sirkulyatsiya tizimi yuzaga keladi-togʻ-vodiyli va muzli shamollar. Yonbagʻirlarda haroratning turlicha tartibi hukm suradi.
Relef shakllari haroratning sutkalik yurishiga ta’sir koʻrsatadi. Havoning sovuq yoki iliq massasi oʻtishini ushlab turib, togʻlar katta joʻgʻrofik fazoda haroratning taqsimlanishi boʻyicha keskin boʻlinmalar yaratadi. Havo oqimining togʻ tizmalaridan oʻtishi tikliklardan bulutli kunlar va yogʻingarchiliklarni koʻpayishiga olib keladi. Tik qoyalarda yuqori haroratli va past namlikli fen vujudga keladi. Togʻlar ustida toʻlqinli havo oqimlari va bulutlarning boshqacha koʻrinishlari vujudga keladi. Togʻning qizigan qoyalarida konveksiya kuchayadi, natijada bulutlar hosil boʻladi. Bularning hammasi togʻ hududlarini koʻpyillik rejimini koʻrsatadi.