2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

PROBLEMS OF COMPETENT APPROACH IN VOCATIONAL AND TECHNICAL 
EDUCATION 
Nabiev Abdumutal Nabievich, Jalolov Jamil Jalolovich Candidate of Technical Sciences, Associate 
Professor, Haydarova Sharifa senior lecturer Tashkent Institute of Chemical Technologies
 
Annotation.
This article sets out the modern competencies of engineers, teachers and practitioners 
based on the competency-based approach to vocational education in the preparation of competitive personnel 
in a market economy.
 
Keywords.
Competency-based approach, competence, educational technology, innovation, 
didactics, business, entrepreneurship, basic competencies, knowledge, experience, qualification, practice, 
skills. 
Касбий таълимда узоқ вақт мобайнида педагогик-психологик 
“билим”
асосий йўналиш 
тарзида гностик позицияда бўлган. Бундай ёндашувда ўқиётганларда тизимлаштирилган билимларни 
шакллантириш таълимнинг асосий вазифаси деб ҳисобланган. 
Фалсафий нуқтаи назардан билиш назарияси талқин қилинганда онгда тасаввур, тушунча ва 
категорияларнинг ҳамда субъектив ва объектив, ҳиссий ва рационал, эмпирик ва назарий, абстракт ва 
муайян нисбатларнинг шаклланиши ҳам билиш деб қаралади. 
Билиш йўли ягона “тирик мушоҳада қилишдан – назарияга, назариядан эса – амалиётга” 
формуласи билан белгиланади. 
Билимларни шакллантириш жараёни деганда шахс томонидан хотира орқали ўқув 
материалини идрок (қабул) қилиш, уни англаш ва маъносини тушуниш, хотирада сақлаш қўллаш 
билан, билимларни қўллаш эса илгари қабул қилинганларни тизимлаштириш, аниқлаштириш ва 
умумлаштириш билан чамбарчас боғлиқ жараёнлар тушунилади. 
Билимлар ўзлаштирилиши баробарида шахснинг назарий билими улуши “катта” бўлишига 
қарамасдан, у методик мазмун ва меҳнат бозори билан узлуксиз алоқада бўлиб, ҳаётий тажрибаси ёки 
амалиётдан келиб чиққан ҳолда эгаллаган билимларини ҳаётга жорий этади. Аниқроғи, инсон 
фаолияти жараёнида динамик тарзда билим, малака, кўникмалар такомиллашади, компетентлик 
шакллана боради, шахсий сифатлар эса ривожланади. 
Иқтисодиёт жадал суръатлар билан ривожланаётган, глобаллашаётган бугунги информацион 
жамиятда таълим-тарбия жараёнлари нафақат тайёр, ҳамма тан олган билимларни ўзлаштириш 
воситаси бўлиши, балки шахснинг бутун умри давомида атроф муҳит билан фаол ва мақсадли 
информацион алмашинувига ҳам холис хизмат қилмоғи лозим. 
Билим асосида тўпланган дастлабки ҳатти-ҳаракатлар йиғиндисига 
кўникма
дейилади. 
Кўникма – онг томонидан “гўёки” узлуксиз назорат бўлишини талаб қилмайдиган даражада операция 
ёки жараёнларни автоматлаштирилган тарзда бажаришдир; бунда операция онгнинг узлуксиз 
назоратисиз, ақлий амаллар даражасида автоматик тарзда бажарилади. Кўникма 
машқлар
натижасида 
шаклланади. Аслида машқ самара берган ёки меъёрига етган сари онг деярли назорат қилмайди ёки 
назорат жараёни чексиз камаяди, инсон бунга тўлиқ ишонч ҳосил қилгач “гўёки” эътибор бермайди. 
Бу дегани онг назорат қилмаяпти дегани эмас, балки онг фаолиятни умумий бошқаришга 
йўналганлигидан далолат беради. 

---

229 
Малака ёки эгалланган малака – бу мутахассис (ходим) касбий тайёргарлигининг шундай 
даражасики, у муайян иш ёки ишлар кўламини бажариш учун зарур бўлган билим, автоматик тарзда
ва барқарор (бир зайлда қатъий) тус олган кўникмалар маҳсулидир. 
Ҳозирги пайтда эса ходимнинг малакасига, юқорида келтирилган малакавий тавсифномадан 
ташқари, касбларнинг анча кенг доираси учун зарур бўлган ва “таянч малакалар” деб аталувчи 
шахснинг касбий аҳамиятли сифатлари қўшилмоқда.
Таянч малакалар – бу умумкасбий билим, амалий ҳатти-ҳаракатлар ва кўникмалар ҳамда шахс 
қобилияти ва сифатлари йиғиндиси бўлиб, улар касбларнинг маълум гуруҳига, яъни фақат 
профессионалларгагина хосдир. Таянч малакаларнинг ривожланиши – шахсга йўналган таълим-
тарбиянинг шакли-шамойили ва имтиёзидир. 
Замонавий меҳнат бозорида иш берувчиларнинг талаблари эса муайян касбий фаолиятни 
самарали бажариш учун одатда 5-7 та касбий муҳим универсал сифатлар: