2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

Key words and definitions
: professional education, teacher of professional education, competence, 
professional competence. 
Бугунги бозор иқтисодиёти шароитида олий таълим муассасаларида тайёрланаётган бўлажак 
профессионал таълим ўқитувчиларидан юқори даражадаги билим ва касбий кўникмалар асосида улар 
педагогик фаолиятни ва ишлаб чиқариш жараёнини таҳлил қила оладиган, янги ностандарт ғояларни 
илгари сура оладиган, рационал, замонавий талабларга жавоб берадиган метод ва воситаларни, 
касбий ва илмий ахборотларни ўзлаштиришнинг янги усулларини амалиётда қўллай оладиган 
бўлиши талаб этилмоқда. Шунинг учун профессионал таълими йўналиши бўйича юқори малакали 
мутахассисларни тайёрлаш жараёнида компетентлик ёндашуви асосида профессионал таълим 
мазмунини лойиҳалаштириш муҳим аҳамиятга эга ва бунда асосий эътибор профессионал 
таълимнинг ўзига хос хусусиятларини акс эттирган, фундаментал ҳамда касбий йўналишларни 
уйғунлаштирган таълим мазмунини лойиҳалаштиришга компетентлик асосида ёндашувларни 
аниқлаштиришга қаратилмоқда. Шунинг учун ҳам бугунги кунда мустақил фикрловчи эркин шахс 
концепциясини амалга ошириш олий таълим муассасалари олдида турган асосий вазифалардан 
бўлиб, бунда айниқса бўлажак профессионал таълим ўқитувчиларини компетентли ёндашув асосида 
касбий фаолиятга тайёрлаш муҳим омил ҳисобланади [1]. 
Ўқитувчининг касбий компетентлиги тушунчаси узоқ вақтлардан буён педагоглар, 
психологлар, методистларнинг диққат марказида турган бўлсада, аммо, асосан ХХ аср 80-йиллари 
охири ва 90-йиллари бошларида пайдо бўлган. “Ўқитувчининг касбий компетентлиги” тушунчаси 
мазмунини аниқлашдаги дастлабки нуқтаи-назарлар бўлиб, энциклопедиялар ва маълумотномали 
манбаларда келтирилган “компетентлик”, “компетентли” ва “компетенция” каби тушунчаларининг 
умумқабул қилинган талқини ҳисобланади. Қайд этилган тушунчаларнинг мазмуни ва моҳиятини 
аниқлашга бўлган турли хил ёндашувларнинг таҳлили компетентлик ўз ичига хабардорлик, билим, 
қобилият, тажриба, тўла ҳуқуқлилик каби бир қатор сифатларни олишини аниқлашга имкон берди. 
Касбий компетентлик ўқитувчининг ўзаро боғланган ва ўзаро шартлашилган назарий ва амалий 
тайёргарлиги яхлитлигини намоён қилиб, унинг асосини таълим жараёни технологияларини 
мослашувчан тарзда эгаллаганлик, тажриба билан уйғунликдаги шахснинг психологик-педагогик 
ахборотли фонди, шунингдек, махсус йўналтирилган таълим фаолиятин амалга оширишга тайёрлик 
ва бунга қобилиятлилик ташкил этади. 
Касбий компетентликнинг тузилмаси у ўз ичига жипс ўзаро боғланган ахборотли, фаолиятли ва 
технологик таркибий қисмларни олади. Ахборотли таркибий қисм ўз ичига ўрганиладиган ўқув 
фанларига тегишли бўлган умумпедагогик, психологик билимлар ва бошқа шу кабилардан иборат 
бўладиган билимларни олади. Фаолиятли таркибий қисм эса ўз ичига педагогик фаолият 
вазифаларини бажариш учун зарур бўладиган малака ва кўникмаларни олади. Технологик таркибий 
қисм таълим жараёнини моделлаштириш асосида уни самарали ташкил этиш усулларини кўзда 
тутади.
Ўқитувчиларнинг касбий компетентлиги педагогик меҳнатнинг барча томонларида, яъни 
касбий фаолиятда, кундалик муносабатларда, шахсият ривожланишида, меҳнатнинг мажмуий 
натижасида намоён бўлади ва унинг барча компонентлари шаклланганлигини талаб этади. Шуни 
таъкидлаш керакки, олий таьлим муассасаси ўқитувчисининг энг муҳим вазифаси талабаларнинг 
касбий компетентликларини барқарорлаштириш, тўлдириш ва узатиш механизмларини бошқариш 
имкониятларини босқичма-босқич тарбиялаш учун психолик-педагогик шароитларни яратишдан 
иборат. Шунинг учун ҳозирги вақтда касбий компетентликни шакллантиришда касбий 
йўналтирилган ўқитиш технологиясига катта эътибор берилмоқда. 

---

129 
Олий таълим муассасаларида касбий йўналтирилган ўқитиш технологиялари қуйидагиларга 
ёрдам берадиган технология сифатида қаралади: талабаларда уларнинг бўлажак касбий фаолиятлари 
учун аҳамиятли бўлган шахсий сифатларни шакллантириш; олий таълим муассасасини тугатгандан 
сўнг танлаб олинган касбий йўналишда функционал вазифаларни муваффақиятли бажаришга ёрдам 
берадиган фундаментал, фанлараро ва махсус билимларни эгаллаш. Олий таълим муассасаси ўқув 
жараёнида касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларини амалга ошириш қуйидагиларни кўзда 
тутади: бўлажак мутахассисларни тайёрлашдаги белгиланган мақсадларга эришиш, талабаларни 
профессионал таълим мазмунини онгли равишда ўзлаштириш жараёнига фаол жалб қилиш; зарурий 
ижтимоий ва билиш мотивациясини таъминлаш, касбий қадриятлар тизимини шакллантириш; 
бўлажак ўқитувчилар сифатида талабаларнинг шахсий ривожланиши. 
Касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларини лойиҳалаштириш ва тузишдан асосий мақсад 
бўлиб олий таълим муассасаси ўқитувчиси томонидан махсус ўргатувчи муҳитнинг яратилиши 
ҳисобланиб, бу муҳит белгиланган таълим мақсадларига муваффақиятли эришиш билан ўқув фани 
доирасида таълим жараёни субъектларининг педагогик ўзаро алоқаларини фаоллаштиришга имкон 
беради. 
Олий таълим муассасаларида бўлажак касб таълими ўқитувчиларида касбий компетентликни 
шакллантиришда замонавий ўқитиш технологиясини қўллашни тақозо этмоқда. Таълим муассасалари 
ўқув амалиётида қўлланилаётган касбий йўналтирилган ўқитиш технологияларини таҳлил қилиш 
давомида биз, таълим тизими марказида таълим олувчи шахси қараладиган, унинг ривожланишига 
қулай ва хавфсиз шарт-шароитлар таъминланиши ва табиий салоҳиятлари юзага чиқишига имкон 
берадиган шахсга йўналтирилган технологияга диққатни қаратдик. Бу технологияда талаба шахси 
нафақат оддий, балки устувор таълим субъектига айланади, яъни у қандайдир чекланган (худди 
авторитар технологиядаги каби) мақсадларга эришиш воситаси бўлиб эмас, балки таълим тизимининг 
мақсадига эришиш воситаси бўлиб ҳисобланади. 
Касб таълими ўқитувчилари касбий компетентлигининг шахсий компоненти сифатида 
педагогик рефлексиянинг аҳамияти ўта юқори ҳисобланади. Бўлажак касб таълими ўқитувчисининг 
касбий компетентлигига динамиклик ва бақарорлик хос бўлиб, улар яхлитликда ва ўзаро 
алоқадорликда бўлади [2]. Барқарорлик шу ҳақида гувоҳлик берадики, психологик ва педагогик 
назарияда ҳамда кўп асрлик таълим амалиётида тўпланган таянч билимлар, маҳорат ва тажрибалар 
талабага касбий компетентликнинг зарурий даражасини эгаллашга ёрдам беради. 
Хулоса сифатида шуни таъкидлаш мумкинки, касбий компетентликни бир томондан, бўлажак 
касб таълими ўқитувчисининг касбий компетенцияси компоненти сифатида, бошқа томондан эса 
етарли даражада мустақил бўлган тушунча сифатида олиб қараш мумкин. 
Биз эса касбий компетентликни турли хил таълим технологияларини ўқитувчи томонидан ўқув 
жараёнига самарали қўллашни таъминловчи касбий-шахсий даражадаги яхлит қурилма деб 
ҳисоблаймиз.