|
БЎЛАЖАК ПЕДАГОГЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА КАСБИЙ ТАЙЁРГАРЛИК
ТУШУНЧАСИ
Жалилов Эркин Эргашович-
ўқитувчи, Термиз Давлат Университети
Аннотация
Мақолада бўлажак педагогларни тайёрлашда касбий тайёргарлик тушунчаси ва “Касбий
тайёргарлик”тушунчасини аниқлаштириш масалалари ёритилган.
Калит сўзлар:
касбий тайёргарлик, тушунча,педагогик тушунчалар битирувчи, кўникма,
малака, компетенция, малакали кадр, технология.
Аннотации
В статье рассматриваются вопросы определения понятия «профессиональная подготовка» и
понятия «профессиональная подготовка» в подготовке будущих учителей.
Ключевые слова:
профессиональная подготовка, понимание, педагогические концепции
выпускника, умение, квалификация, компетентность, квалифицированные кадры, технологии.
Annotations
The article deals with the definition of the concept of "professional training" and the concept of
"professional training" in the preparation of future teachers.
Key words:
professional training, understanding, pedagogical concepts of a graduate, skill,
qualifications, competence, qualified personnel, technology.
“Касбий тайёргарлик”тушунчаси кўпгина илмий нашрларда фойдаланилаётгани ва
педагогиканинг мазмунига мустаҳкам кириб олганига қарамай ҳозирги вақтгача ўзининг аниқлигига
эриша олмади, бу унинг мохиятини очишда турли фикрлар орасидаги фарқ бор бўлиб, “Касбий
тайёргарлик”тушунчасини турли маънода аниқлаштирилиши эса ўз навбатида касбий тайёргарлик
даражасини ошириш муаммоларини ечишда ўз таъсирини кўрсатмоқда.
134
Педагогиканинг барча учун аниқ ва тушунарли терминида шундай холат юзага келганки,
биринчидан педагогикада турли фанлар (философия, психология, физиология, социология,
кибернетика ва б.) орқали турлича термин ва тушунчалар ишлаб турибди; иккинчидан , бу холат
тушунчанинг маъно ва мохиятини ўзгаришига олиб келади; учинчидан, кўпгина педагогик
терминлар кўпмаънолидир, педагогик тушунчалар эса беш ёки ундан кўп таърифга эгадир, бундан
ташқари шундай терминлар борки, уларнинг маъноси ҳозиргача етарли даражада очилмаган, яъни
метафорик кўпмаъноли бўлиб қолмоқда.
Мутахассиснинг унинг касбий тайёргарлик талабларига мос келишини билиш учун бу
талабларнинг асл маъносини билиш керак. “Касбий тайёргарлик”тушунчасини аниқлаштириш шарти
олий билим юртлари касбий таълим битирувчисига бўлган талабларнинг ортиб бораётганлиги билан
юзага келмоқда ва у Давлат ўқув стандартларида ўз тасдиқини топмоқда. Таълим сифатини кенг
маънода фараз қилиш, бу бир турли таълимнинг бошқа туридан фарқ этувчи белгилар мажмуи,
хусусусиятлари ва тавсифини аниқлашдир. Таълим сифатининг тор маъносида аниқ бир касб
йўналишида таълим олган субъектнинг аниқ бир функцияни бажара олишга тайёр эканлиги.
Кўпгина тадқиқотчилар ишларида таълим тушунчаси билимлар тизими, махорат ва
кўникмаларни ўз ичига олиши тўғрисидаги фикрни билдирганлар. Шу билан бирга ушбу тушунчани
касбий таълимнинг ўзига хос хусусиятини хисобга олган ҳолда конкретлаштиришга уринишлар
мавжуд.
Олинган бир қанча билимлар миқдори, махорат ва кўникмалар касбий вазифаларни
бажаришга етарли эмас. Масалан, В.В.Краевский таъкидлаганидек, касбий билимларни тўлиқ
ўзлаштирганлик, махорат ва кўникмаларга эга бўлишлик ўқитувчиларнинг юқори натижаларига
омил бўла олмайди, чунки “улар бир неча бор педагогика фаолиятида кўзда тутилмаган холатларда
ночор ахволга тушганлар”[1].
Юқоридагилардан келиб чиқадики, аниқ бир билимларни ўзлаштирганлик, махорат ва
кўникма мутахассис учун жуда керак, лекин булар касбий тайёргарликнинг ягона сифат кўрсаткичи
бўлиб қола олмайди. Шуни таъкидлаш лозимки, касбий таълимни такомиллаштиришга оид барча
ишларда касбий тайёргарлик сифатини ошириш зарурлигини айтиб ўтилган, лекин бунинг остида
кўпинча билимларни ўзлаштириш , махорат ва кўникма тушунилади.
Хусусан касбий таълим
тизимли таълим бўлиб, у жамият билимлари, педагогика, психология, махсус фанлар ва ўқитиш
методикаси бўйича назарий ва амалий тайёргарлик ўзаро келишувчанликни тавсифлашдир. Касбий
тайёргарлик деб улар билимларни ўзлаштириш, махорат ва кўникмаларга эга бўлиши
тушунилади.
Бўлажак мутахассисларнинг касбий тайёргарлиги билимларнинг ўзлаштирганлиги ва ўз
ичига мақсад қўя билишлик, аналитик , фаолият, натижа баҳолаш ва олдиндан башорат қила олиш
кабиларни ўз ичига олган махсус махорат мажмуидир. Ҳозирги вақтда “касбий тайёргарлик”
тушунчасига фақат конгнитив характердаги эмас балки ижтимоий ахамиятга эга бўлган
қўшимчалар киритилмоқда[].
Касбий тайёргарликга эга битирувчи - мақсади ва натижалари аниқ бўлган мустақил
малакали касбга эга кадр бўлиб, у яна қўшимча билим , махорат ва кўникма талаб этувчи ишлаб
чиқариш мухитига қўшилишга тайёр бўлиши лозимдир.
В.А.Сластенин фикрича, “касбий тайёргарлик” нинг асл мохияти шундан иборатки:
педагогик олийгох битирувчиси билимларни ўзлаштириб олгандан сўнг қуйидагиларни бажара
олиши керак:
а) ўзининг касбий фаолиятини юқори илмий педагогик даражада қура олиши; б) педагогик
ҳодисаларни мустақил ўрганиб чиқиши, тавсифлаш ва тушунтириб бериш;
в) мустақил равишда педагогик илмларни эгаллаш, келиб тушаётган маълумотларни тезлик
ва махорат билан ўзлаштириши[].
Касбий педагогик тайёргарликка тўлиқ эгаллаган бўлғуси кадр ўқитилаётган фанлар бўйича
катта ҳажмдаги сиёсий иқтисидий ва илмий билимларга эга бўлиши, юқори маланиятга эга бўлиши,
педагогика назариясини билиши, педагогик психологияни билиши, берилган педагогик масалани
135
шароитни хисобга олган ҳолда ечимини топа билиши ва натижаларни ўзини танқид қилиш билан
тахлил қилиши, кенг доирадаги билим ва кўникмаларни уйғунлаштира билиши лозим. Шу билан
бирга шунга эътибор қилиш керакки, касбий тайёргарлик маданиятнинг юқори даражаси ва
қобилиятидир. Касбий таълим йўналиши битирувчиси педагогик масалани шароитни хисобга олган
ҳолда ечимини топа билиши ва натижаларни ўзини танқид қилиш билан таҳлил қилиш қобилиятига
эга бўлиши керак.
Юқоридагиларлан шуни хулоса қилиш мумкинки, “касбий тайёргарлик“ маълум бир
билимларни ўзлаштири, махорат ва кўникмаларга эга бўлишдан ташқари бўлажак мутахассисда
мустақил бўла олиш каби кўрсаткични ҳам шакллантириши керак бўлади, бу ўз навбатида
мутахассисни ишлаб чиқариш муҳитига кириб кетишини таъминлаб беради. Тушунча ва
фикрларнинг бир биридан фарқ қилинишига қарамай сўз бўлажак мутахассиснинг ҳармонлама
билим ва махоратни эгаллаган бўлиши лозимлиги ҳақида боради.
Адабиётлар:
1.
Краевский В.В., Лернер И.Я. Теоретические основы содержания общего средного
образования.– М.: Педагогика, 2001. – 352 с.
2.
Қосимов Ш.У. Касб-ҳунар коллежларида амалий касбий таълимни ташкил этишнинг
методик асосларини такомиллаштириш//педагогика фанлари фалсафа доктори дисс... – Т.:
КҲТТИРПКМОваУҚТИ, 2018. -167 б.
3.
Сластенин В.А Педагогика/ В.А. Сластенин, И.Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов.М.:Academia, 2012.
- 576 с.
Do'stlaringiz bilan baham: |
