2-амалиёт машғулоти Темир йўлларда қўлланиладиган габаритлар ва уларнинг моҳияти Амалиёт машғулоти бажаришдан мақсад

2-амалиёт машғулоти
Темир йўлларда қўлланиладиган габаритлар ва уларнинг моҳияти
Амалиёт машғулоти бажаришдан мақсад: Талабаларга темир йўлларда габаритлар ва уларнинг аҳамияти бўйича билим ва кўникмаларини такомиллаштириш. Иншоотларнинг яқинлашиш габаритини ва ҳаракат таркиби (состави) габаритини чизиш, ўлчамларни белгилашни ўргатиш. габаритларни бирлаштириб чизиш ва уларнинг ўзаро жойлашувини, ногабарит юклар ва уларни ташиш ташкилини ўргатиш.
Темир йўлларда поездлар ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш учун локомотивлар ва вагонлар, ҳамда очиқ вагонларга ортилган юклар темир йўл ёқалаб қурилган иншоотлар ва қурилмалар, ҳамда ёндош йўл бўйлаб ҳаракатланаётган таркиблар ёнидан уларга тегмасдан, хавфсиз ўтиши керак. Бу талаблар давлат стандартлари билан белгиланган габаритларга қатъий риоя қилиш орқали таъминланади.
Ушбу габаритлар МДҲ давлатларининг барча темир йўл тармоқлари учун умумий бўлиб, давлат стандартлари билан белгиланган.
Темир йўлларда қўлланиладиган габаритлар асосан икки турга бўлинади: иншоотларнинг яқинлашиш габарити (С) ва ҳаракатланувчи таркиб габарити (Т).
Иншоотларнинг яқинлашиш габарити йўл ўқига перпендикуляр кўндаланг чегара чизиғи бўлиб, унинг ичига ҳаракат таркибларидан бошқа қурилма ва иншоотларнинг ҳеч қандай қисмлари кириши мумкин эмас. Ҳаракат таркиблари билан ўзаро уланиб ишлайдиган қурилмалар (иш ҳолатидаги вагон секинлатгичлари, электр контакт симлари, бурилувчан сув таъминоти қурилмалари кабилар) бундан мустасно.
Ҳаракатланувчи таркиб габарити йўл ўқига перпендикуляр (кўндаланг) чегара чизиғи бўлиб, тўғри ва горизонтал йўлдаги барча юкли ва бўш ҳаракатланувчи таркиблар унинг ичида, ташқарига чиқмасдан жойлашиши керак. Габаритлар темир йўлларда иншоотларнинг ва ҳаракатланувчи таркибларнинг (локомотивлар, вагонлар) йўл ўқ чизиғига нисбатан кўндаланг ўлчамларини белгилайди.
1983 йилдан бошлаб 1520 мм ва 1524 мм кенгликдаги темир йўллар учун янги намуна ўлчовидаги 9238-83 Давлат стандартига асосланиб, иншоотларни темир йўлга яқинлашиш габарити ва ҳаракатланувчи таркиб (вагонлар, локомотивлар ва шу кабилар) габаритлари ишга туширилган. Бу намуна ўлчовига биноан габаритлар поездларнинг юриш тезлиги 160 км/соатгача бўлган умумий темир йўл тармоқларида, корхона темир йўлидан бекатларгача бўлган шоҳобча йўллар ва корхоналар орасидаги йўллар учун белгиланган. Ҳаракат тезлиги 160 км/соатдан юқори бўлган йўллар учун габарит ўлчамлари темир йўл бошқармаси томонидан қўшимча тарзда белгиланади.
Темир йўлларда иншоотларнинг яқинлашиш габарити «С» ҳарфи билан белгиланиб, бу габарит янги ва иккинчи темир йўл қурилишида, темир йўлларни электрлаштиришда ва умумий темир йўл ва корхона (бекатлардан корхона чегарасигача бўлган) йўлларда қайта тиклаш ишларини бажаришда қўлланади. Станциялар ва перегонларда С габаритининг асосий кўриниши ва ўлчамлари 2.1-расмда кўрсатилган.

2.1-расм. Темир йўл станциялари ва перегонларда иншоотларнинг

яқинлашиш габарити С

Булардан 1-Т габарити умумий тармоқдаги барча темир йўллар, шоҳобча йўллар ва саноат корхоналари худудидаги йўллар бўйича ҳаракатланадиган таркиб учун белгиланган.

2.2-расм. Ҳаракатланувчи таркиб габарити – Т:

– фақат сигнал қурилмалари учун;
– ташқарига чиқиб турадиган аҳамиятсиз қисмлар учун.

Давлат стандарти томонидан иншоотларнинг яқинлашиш габарити икки кўринишда, яъни перегонлар (йўл участкалари) ва станциялар учун белгиланган. Чизмадаги С габаритининг ўнг томон ярми перегонлар учун мўлжалланган бўлиб, у остки қисмида йўл ёқасида жойлашиши мумкин бўлган айрим техник жиҳозлар ва қурилиш-таъмирлаш материалларининг баландлигига қараб яқинлашиш чизиғини белгилайди. С габаритининг чап томон ярми станция иншоотлари учун мўлжалланган бўлиб, унинг остки қисми йўловчилар учун мўлжалланган паст ва баланд платформаларнинг яқинлашиш чегараларини белгилайди. Станцияларда бажариладиган ишларни ҳисобга олиб габаритнинг юқори қисми ҳам перегон габаритидан 500 мм юқорироқ олинади. Чизмада габаритларнинг асосий ўлчамлари мм ҳисобида берилган.

Темир йўлларда ҳаракатланувчи таркиблар учун икки хил, Т ва 1-Т габаритлари белгиланган бўлиб, улар муомаладаги барча ҳаракатланувчи таркиблар учун (2.3-расм) амал қилади. Т габаритли ҳаракатланувчи таркиблар фақат С габаритига мос бўлган барча темир йўл тармоқлари, шоҳобча йўллар ва саноат корхона йўллари иншоот ва қурилмалари орқали ўтиши мумкин.

2.3-расм. С ва Т габаритларнинг биргаликдаги чизма тасвири

Булардан ташқари, 0 – Т, 01 – Т, 02 – Т, 03 – Т ҳаракатланувчи таркиб габаритлари МДҲ давлатларининг 1520 (1524) мм ва чет давлатларнинг 1435 мм изли темир йўлларида амалда бўлиб ўзаро ўлчамларининг ҳар хиллиги билан фарқланади.

Агар катта ва яхлит юклар ортиш габаритининг ташқарисига чиқадиган бўлса, у ҳолда ногабаритлик юзага келади. Ҳалқ хўжалигида бундай ногабарит юкларни ташиш эҳтиёжи кўп бўлади. Бундай эҳтиёжларни қондириш учун темир йўлларда ногабарит ташиш тартиб ва қоидалари белгиланган (2.4-расм). Унга биноан ногабарит юклар махсус эҳтиёткорлик қоидаларига қатъий риоя қилинган ҳолда ташилади.

2.4-расм. Ногабаритлик ўлчамлари

Ногабаритлик уч томонлама: тепа томон, ён томон ва остки томонда бўлиши мумкин. Аниқлик учун остки ногабаритликнинг 6-даражаси, ён ногабаритликнинг 6-даражаси ва тепа томон ногабаритликнинг 3 даражаси (2.5-расм) фарқланган бўлиб, уларнинг ҳар бири бўйича ташиш учун махсус тартиб-қоидалар белгиланган.

2.5-расм. Ногабаритлик даражалари

Ногабарит юкларни ташишни ташкил қилишда жўнатувчининг буюртмасига биноан юкнинг жўнатиш ва етиб бориш манзиллари, вагонда жойлаштириш ва маҳкамланиши, манзиллар орасида ушбу юкли вагонни ўтказиши мумкин бўлган йўналишлар аниқланади, таҳлил қилинади ва имкониятга қараб ташиш учун темир йўл бошқармаси томонидан рухсат берилади. Агар юк ташиш халқаро йўналишларда бўлса, у ҳолда ташиш маршрутида жойлашган бошқа давлат темир йўллари билан келишилади. Ногабарит юкларни ўтказишда кўп йўллик участкалар ва станциялар бўйлаб ҳаракатни ташкил қилиш, станцияларда манёвр ҳаракатларини бажариш, йўлда вагондаги юк ҳолатини кузатиб бориш масалаларига алоҳида эътибор қаратилади.

Очиқ вагонларга ортиладиган юкларнинг ташқи ўлчамларини аниқлаш учун темир йўл стацияларида бундай юкли вагонлар махсус габарит дарвозаси орқали ўтказилади.

расм 1.1. Иншоотларнинг яқинлашиш габарити С

ko’priklarning prolеt qurilmalari hamda tonnеllar, galеrеyalar, platformalar, mashina o’tish joylari to’shamalari, lokomotiv signalizasiyasi induktorlari va strеlkali o’tkazgichlarning signalizasiya, markazlashtirish va blokirovka (SSB) moslamalari yaqinida joylashgan konstruksiya elеmеntlarining, shuningdеk stansiyalarning 2.10-b.ga muvofiq iz oralig’ida joylashgan inshootlari va qurilmalarining yaqinlashish chizig’i;

barcha yangi qurilayotgan inshoot va moslamalarning yaqinlashish chiziqlari, mazkur tеmir yo’l uchastkasi elеktrlashtirilgan holda ham elеktrlashtirilishi istisno etiladigan yo’llarda joylashganlaridan tashqari, shu jumladan: I – II - III – pеrеgonlar uchun, shuningdеk harakatdagi tarkibning tеxnologiya maqsadlarida to’xtab turishi ko’zda tutilmagan stansiyalardagi yo’llar uchun (muhandislik inshootlari chеgarasida);