2 -modul. Kuch transformatorlari va avtotransformatorlar. 2- mavzu: kuch transformatorlari va avtotransformatorlar

S 

 U
v
I
v
 

 U
s
I
s
. 
Ifodani oʻng tomonini oʻzgartirib, olamiz: 
S 

 U
v
I
v
 

 

(U
v
 

 U
s 
) 

 U
s

 I
v
 

 (U
v
 

 U
s 
)I
v
 

 U
s
I
v
,
(2-13) 
bu yerda: 
(U
v
 

 U
s 
)I
s
 

 S
T

magnit yoʻli bilan birlamchi choʻlgʻamdan ikkilamchisiga uzatiluvchi
t r a n s f o r m a t o r l i q u v v a t; 
U
s
I
v

S
e

transformatsiyasiz, galvanik aloqa tufayli 
birlamchi choʻlgʻamdan ikkilamchisiga uzatiluvchi e l ye k t r q u v v a t. 
Bu quvvat umumiy choʻlgʻamni yuklamaydi, chunki tok 
I
v
ketma-ket choʻlgʻamdan 
OC
choʻlgʻamga kirmay 
S
qisqichga oʻtadi. 
Nominal rejimda oʻtish quvvati transformatorni nominal quvvati boʻladi 
S 

S
nom
, 
transformatorli quvvat esa 

tipli quvvat boʻladi 
S
T
 

 S
tip
 
.
Magnit oʻtkazgichni oʻlchamlari va, demak, uni massasi transformatorli (tipli), nominal 
quvvatni bir qismi boʻladigan, quvvat bilan belgilanadi:
.
.
.
.
1
1
)
(
k
t
BC
B
C
B
B
B
B
C
B
ном
тип
k
n
U
U
U
I
U
I
U
U
S
S







, (2-14) 
bu yerda: 
n
BC

U
B

U
C

transformatsiya koeffitsienti; 
k
t.k.

afzallik yoki tipli quvvat koeffitsienti. 
(2-14)-dan kelib chiqadiki, qanchalik 
U
B
U
C

ga yaqin boʻlsa, 
k
t.k
.
shunchalik kichik va 
nominal 
quvvatni 
kichikroq qismini tipli 
quvvat tashkil qiladi. Bu 
degani 

avtotransformatorning 
narxi, aktiv materiallar 
sarfi, energiya isroflari oddiy transformatorga qaraganda kamroq boʻladi va gabaritlarining 
kichikligi hisobiga chegaraviy quvvatlari ham kattaroq boʻladi. 
Avtotransformatorlarni kuchlanishlarni quyidagi nisbatlarida qoʻllash maqsadga 
muvofiq: 220

110; 330

150; 500

220; 750

330. 
Sxemadan koʻrinadiki, ketma-ket choʻlgʻamni quvvati: 
S
kk
 

 (U
B
 

 U
C 
)I
B 

 S
tip
.
; 
umumiy choʻlgʻamni quvvati 
S
0
 

 U
s
I
0
 

 U
s
(I
s
 

 I
v 
) 

 U
s
I
s
(1 

 1

n
vs 
) 

 S
nom
.
k
t.k.
 

 S
tip.
. 
SHunday qilib, yana bir marta: a v t o t r a n s f o r m a t o r n i ch oʻ l gʻ a m l a r i v a
m a g n i t oʻt k a z g i ch i t i p l i q u v v a t g a hisoblanadi, uni ba`zida hisobiy quvvat 
deyiladi. B va C qisqichlarga qanday quvvat keltirilsa ham, ketma-ket va umumiy choʻlgʻamlarni 
S
tip.
quvvatdan kattarogʻi bilan yuklash mumkin emas. Bu xulosa avtotransformatorlarni 
kombinatsiyalangan rejimlarini koʻrib chiqishda ayniqsa muhim. Bunday rejimlar 
avtotransformatorli choʻlgʻamlar bilan faqat magnit yoʻli bilan bogʻlangan uchinchi choʻlgʻam 
mavjudligida hosil boʻladi (rasm 24). 
Avtotransformatorni uchinchi choʻlgʻami (
PK
choʻlgʻami) yuklamani tahminlash, aktiv 
va reaktiv quvvat manbaalarini ulash (generatorlar va sinxron kompensatorlar), ba`zi xollarda 
esa 
faqat 
uchinchi 
garmonikalarni 
toklarini 
kompensatsiyalash uchun xizmat qiladi. 
PK
choʻlgʻam 
quvvati 
S
PK
S
tip.
-dan katta boʻlishi mumkin emas, aks 
xolda avtotransformatorni oʻlchamlari shu choʻlgʻam 
quvvati bilan belgilanib qoladi. 
Bir fazali transformator uchun qilingan xulosalar 
uch fazali uchun ham xaqiqiy (7.2-rasm ). 
YuK
va 
OʻK
MUAMMO: 
Avtotransformatorlarni 
ulash 
sxеmalarini 
xususiyatlari 
kanday? 
Avtotransformatorni 
afzallik 
koeffitsiеnti qanday topiladi? 
Muammo еchimini ma'ruzani diqqat bilan koʻrib chiqib 
topasiz. 
 

---

choʻlgʻamlar nol nuqtasi chiqarilgan yulduzga ulanadi. 
PK
choʻlgʻamlar uch burchakka ulanadi. 
Avtotransformatorni xususiyatlariga 
YuK
va 
OʻK
choʻlgʻamlar uchun umumiy neytralni 
zaminlashni zarurligi. Agar effektiv zaminlangan neytralli tizimda neytrali zaminlanmagan 
pasaytiruvchi transformator ulansa, 
OʻK
tarmogʻida bitta faza yerga ulanib qolsa, bu fazani 
ketma-ket chulg`amiga (
U
v
 

 U
s
)

3
oʻrniga 
U
v

3
toʻla kuchlanish ta`sir qiladi, 
OʻK
choʻlgʻam 
qisqichlaridagi kuchlanish taxminan 
U
v
-gacha koʻpayadi, shikastlanmagan fazalarni 
choʻlgʻamlaridagi kuchlanish keskin ortadi. Zaminlanmagan neytralli kuchaytiruvchi 
transformatorni yuqoridagiday tarmoqqa ulanganda ham oʻxshash koʻrinish kuzatiladi. 
Bunday oʻta kuchlanishlarga yoʻl qoʻyish mumkin emas, shuning uchun hamma 
avtotransformatorlarni neytrallari qoʻzgʻalmas zaminlanadi. Bunda 
YuK
va 
OʻK
tomonlaridan 
liniya zaminlansa, havfli oʻta kuchlanishlar boʻlmaydi, ammo 
YuK
va 
OʻK
tizimlarida bir fazali 
q.t.
toklari koʻpayadi. 
SH.q., avtotransformatorlarni oʻsha quvvatdagi transformatorlarga qaraganda afzalliklari: 
-materiallar (mis, poʻlat, izolyatsion materiallar) kamroq sarflanishi; 
-kichikroq massa va demak, kichikroq gabaritlar, bu transformatorlarga qaraganda katta 
nominal quvvatli avtotransformatorlarni yaratishga imkon beradi; 
-kichikroq isroflar va kattaroq 
FIK;
-sovutishni yengilroq sharoitlari. 
Kamchiliklari: 
-bir fazali 
q.t.
toklarini koʻpayishiga olib keladigan neytralni qoʻzgʻalmas zaminlanishi; 
-kuchlanishni rostlanishini murakkabligi; 
Transformatorlarning choʻlgʻamlari qoʻshimcha shaxobchalarini uygʻotmasdan qayta 
ulash yoki yuklama ostida ulash.
Transformatorlarning yuklanish qobiliyati va transformatorlarni tanlash. 
 
Iste`molchilarni normal ishlashlari uchun podstantsiyalar shinasidagi kuchlanishni berilgan 
darajada bir xil ushlab turish zarur. Elektr tarmoklarida kuchlanishni rostlash usullaridan biri 
transformatorlarning 
transformatsiyalash 
koeffitsientlarini 
oʻzgartirish orqali rostlash 
hisoblanadi. 
Mahlumki, transformatsiyalash koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi: