2 – mavzu: Qadimgi davr Sharq xalqlari madaniyati. Reja

Qur’oni Karimda 114 sura, 6236 ta oyat bor. Mustaqillik sharofati bilan turli marosimlarimiz Qur’oni Karim qiroatlaridan boshlanmoqda. bu o‘tmishda bir orzu edi, xolos. Ilohiyotda Islom dini uch elementdan – iymon, Islom, ehsondan iborat deb ta’rif etilgan. Iymon talablari 7ta aqidani – Ollohga, farishtalarga, muqaddas kitoblarga, payg‘ambarlarga, oxirat kuniga, taqdirning ilohiyligiga va o‘lgandan keyin tirilishiga ishonish talablarini o‘z ichiga oladi. Islom talablariga, ya’ni din asoslari – arkon ad-din deb nom olgan 5 ta amaliy marosimchilik talablari kiradi. Bular – kalima keltirish, namoz o‘qish. ro‘za tutish, zakot berish va imkoniyati topilsa Haj qilish talablari. Ehson aqidalarga sidqidildan ishonish va marosimlarni ado etishdir. Islomning kishilar ongi va turmush tarziga ta’sir etishi, ular hayotidan mustahkam o‘rin olishini ta’minlovchi diniy marosimchilik – xatna, ro‘za hayiti, qurbonlik va Qurbon hayiti, movlid, ashuro va boshqalar ham shakllangan. Bundan tashqari, mahalliy halqlarda islomgacha mavjud bo‘lgan urf-odatlar, jumladan kinna soldirish, fol ochirish, dam soldirish, muqaddas joylarga, avliyolarga sig‘inish kabi odatlar ham islom marosimlariga moslashib kelgan. Hadislar Islom dinida Qur’ondan keyingi muqaddas manba. Hadislar to‘plami sunnat deb ataladi. Hadisi shariflarda Muhammad alayhissalomning so‘zlari, qilgan ish faoliyatlari va sahobalar tomonidan amalga oshirilgan ishlarga munosabatlari bayon ettirilgan. Hadisi shariflarni yig‘ib kitob shakliga keltirish, asosan payg‘ambarimiz alayhissalomning vafotlaridan keyin amalga oshirilgan. Bu sharafli ish hijratning uchinchi asriga kelib keng quloch yozdi va u hadisshunoslikning oltin davri deb ataladi. Islom olamining o‘sha davrdagi madaniy markazlaridan sanalgan. Bog‘dod, Kufa, Basra, Damashq, Buxoro, Samarqand, Urgench, Termiz kabi shaharlarda hadis ilmi bilan shug‘ullanuvchi muhaddislar ko‘p bo‘lgan. Ular ichida eng ishonchli manba sanalganlari oltita bo‘lib, bularni Imom Buxoriy, Imom Muslim, Imom Abu Davud, Imom At-Termiziy, Imom An-Nosiy va Imom ibn Mojja tuzishgan. Qur’oni Karim, hadislar va shariat ko‘rsatmalari inson ma’naviy – ma’rifiy kamolotining asosi bo‘lgan axloq-odob tarbiyasining barcha qirralarini o‘z ichiga olgan. Halol qilingan narsalar va ishlar ko‘pchilikka ma’lum, u haqda ko‘p eshitamiz. Harom qilingan ishlarni eslatib o‘tish va eslatib turish joizdir. Bulardan ayrimlarga quyidagilar: sog‘ bo‘la turib ishsiz yurish, zinokorlik, ota-onaga oq bo‘lish, savdo-sotiqda g‘irromlik qilish, birovning haqqiga, omonatiga xiyonat qlish, qasamxo‘rlik, sudxo‘rlik, o‘g‘irlik, qaraqchilik, mayxo‘rlik, g‘iybat, tuxmat, bo‘xton, josuslik, qotillik, poraxo‘rlik va boshqalar kiradi.. Xullas, harom son va jamiyatga zarar keltiradigan ish va amallardan iborat. Hadis: Munofiqlik belgisi uchtadir: Yolg‘on so‘zlash, va’dasining ustidan chiqmaslik va omonatga xiyonat qilishdir;
Omonat qo‘ygan kishining omonatini o‘z vaqtida ado eting;
Haqingizga xiyonat qilgan kishiga siz xiyonat qilmang;
Beshta narsadan oldin beshta narsani g‘animat biling:
O‘limdan avval tiriklikni, betoblikdan avval salomatlikni, bandlikdan avval bo‘sh vaqtni, keksalikdan avval yoshlikni, faqirlikdan oldin boylikni. Qur’oni