2 – mavzu: Qadimgi davr Sharq xalqlari madaniyati. Reja

Islom” so‘zi arabcha bo‘lib, “xudoga o‘zini topshirish”, “itoat”, “Bo‘ysunish” ma’nosini beradi. Shundan bu dinga ishonuvchilar –“Muslim” deb ataladi. Uning ko‘pchilik shakli “Muslimun” bo‘lib, o‘zbeklarda “Musulmon”. Qirg‘iz va qozoqlarda “Musurmon” deb ataladi. Islom dini Arabiston yarim orolida VI asrning ohiri va VII asrning boshlarida kelib chiqqan. Uning asoschisi payg‘ambar Muhammad (570-632) Makkada quraysh qabilasiga mansub bo‘lgan Xoshimiylar xonadonida tug‘ilgan. U 609-610-yillarda Makkada yakka xudoga e’tiqod qilish to‘g‘risida targ‘ibot boshlagan. Ammo zodagonlarning qarshiligiga uchragach, 622-yilda o‘z tarafdorlari bilan Madina (Yasrib)ga ko‘chadi (arabcha hijrat qiladi). Shu yildan musulmonlarning hijriy yil hisobi boshlanadi. 630-yilga kelib, Makka ham musulmonlar qo‘liga o‘tadi va musulmon davlati shakllanadi. Muhammad vafotidan keyin bu davlatni uning o‘rinbosarlari, ya’ni noiblari (xalifalar) boshqaradilar. Shu munosabat bilan musulmonlar davlati tarixda “Arab xalifaligi” deb nom olgan. Dastlab arab xalifaligi katta territoriyani egallagan edi. O‘rta Osiyo yerlari – Movaraunnahr (daryo ortidagi yerlar) VIII asr o‘rtalarigacha arablar tomonidan istilo qilinib, ular bilan birga Islom dini kirib keldi. Ana shu davrdan boshlab Markaziy Osiyoda Islom mintaqa madaniyati va ma’rifati o‘ziga xos ravishda shakllandi va taraqqiyot bosqichini boshdan kechirdi. Islom diniy ta’limotining asoslari – Qur’on va Hadis to‘plamlarida, shuningdek, VIII-XII asrlar davomida vujudga kelgan ilohiyot adabiyotlarida o‘z ifodasini topgan. Qur’oni Karim ilohiy kitob bo‘lib, u farishta Jabroil alayhissalom tomonidan Muhammadga nozil etilgan. Bu muqaddas kitob Yer yuzi musulmonlarining dasturulamali, diniy ahkomlar manbaidir. Qur’oni Karim sahifalarida bir kitobga jamlash xalifa Abu Bakr davridan boshlanib xalifa hazrati Usmon davrida yakunlangan va to‘rt nushada ko‘chirilgan. Ana shu ko‘chirilgan dastlabki nushalardan biri Movaraunnahr musulmonlari diniy idorasida saqlanib kelingan, hozirda esa buyuk bobokalonimiz nomi bilan bog‘liq Toshkentdagi Temuriylar davri muzeyida saqlanmoqda. Bunday muqaddas kitobning yurtimizga bo‘lgan inoyati deb bilmoq lozim.