2 – Mavzu: Elektr energiyani xarakterlovchi kattaliklar Reja

1. O‘lchov birliklari

Elektr kuchlanish

Elektr maydoni ikki nuqtasi orasidagi potensiallar ayirmasi elektr kuchlanish deb ataladi:

.

Elektr kuchlanish qiymati jihatdan birlik zaryadni maydonning bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko‘chirishda sarflangan ishga teng.

Kuchlanish – vektor kattalik bo‘lib, uning musbat yo‘nalishi potensiali yuqori bo‘lgan nuqtadan potensiali past bo‘lgan nuqtaga tomon olinadi, qiymati esa o‘zi aniqlanayotgan nuqtalar holatiga bog‘liq va zaryad ko‘chayotgan yo‘lga bog‘liq emas.

Elektr tok

Elektr zaryadlari erkin tashuvchilarining elektr maydoni ta’sirida tartibli harakati elektr tok deyiladi.

Elektr tok son jihatdan quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda - elementar zaryad, t – shu zaryadni biror yuzadan o‘tish vaqti.

Vaqt bo‘yicha qiymati va yo‘nalishi o‘zgarmaydigan tok o‘zgarmas tok, vaqt bo‘yicha o‘zgaradigan tok o‘zgaruvchan tok deb ataladi.

O‘zgarmas tokning qiymati o‘tkazgich ko‘ndalang kesimidan 1 s vaqt mobaynida o‘tadigan elektr miqdori yoki zaryad bilan aniqlanadi:

.

Amper - o‘zgarmas tokning shunday qiymatiki, u cheksiz uzun va ingichka hamda vakuumda o‘zaro 1 m masofada joylashgan ikkita o‘tkazgichdan o‘tganda ular orasida qiymati 210^-7 N ga teng bo‘lgan kuch yuzaga keladi.

Elektr tokning musbat yo‘nalishi sifatida musbat zaryadlarning manbaning «+» qismasidan «-» qismasiga harakat yo‘nalishi shartli ravishda qabul qilingan.

Elektr tokni uzluksiz o‘tishi uchun potensiallar farqini hosil qiluvchi manba va zaryadlar harakati uchun berk yo‘l bo‘lishi shart.

O‘tkazgichlarni elektr tok bilan qanday darajada yuklanganligini baholash uchun tok zichligi tushunchasidan foydalaniladi.

Elektr quvvat. Elektr tokining quvvati vaqt birligida bajarilgan ishga yoki sh u ishni bajarish uchun sarflangan energiyaga teng, ya’ni

SI sistemasida quvvatning o‘lchov birligi sifatida vatt (Vt) qabul qilingan.