2- ma’ruza. Modellashtirish tushunchalari, tizimni modellashtirish. Axborot jarayonlarini modellashtirish

Tizimni modellashtirishda kompyuterning asosiy vazifalari:
Tizimni modellashtirishda kompyuterning asosiy vazifalarini ko’rsatib o’tish mumkin. Bular:

• 
  Masalalarni yechish uchun odatdagi hisoblash vositalari, algoritmlar, texnologiyalar ham foydalanishi mumkin bо‘lgan yordamchi vosita rolini bajarish;
  
• 
  an’anaviy vositalar, algoritmlar, texnologiyalar bilan yechilmaydigan yangi masalarning qо‘yish va yechish vositasi rolini bajarish;
  
• 
  “о‘rganuvchi - kompyuter - о‘rgatuvchi", " о‘rganuvchi - kompyuter - о‘rgatuvchi", " о‘rgatuvchi - kompyuter – о‘rganuvchilar guruhi", “о‘rganuvchilar guruhi - kompyuter - о‘rganuvchi ", "kompyuter - о‘rganuvchi – kompyuter” turidagi kompyuterli о‘rgatuvchi va modelirlovchi vositalarni konstruktirlovchi vosita rolini bajarish;
  
• 
  yangi bilimlar olish uchun modellashtirishtirish vositasi rolini bajarish; \ - yangi modellarni “о‘rgatish” (modelning о‘z-о‘zini о‘rgatish) rolini bajarish.
  

Kompyuterli modellashtirish – EHM da bilimlarni ifodalash (bilimlarning har xil bazalarini qurish) asosi.
Modellashtirishtirish taraqqiyoti, modelning butun hayot siklini quvvatlaydigan kompyuterli modellashtirish tizimlarini ishlab chiqish bilan, informatsion texnologiyada esa taraqqiyot, bank modelidan yangi modellarni yig‘ishga imkon beruvchi modellar, metodlar va dasturiy vositalarning banklarini yaratish bilan kompyuterda modellashtirishtirish tajribasini faollashtirishga bog‘liq.
Avtonom ichki modellar yagona informatsion shina – modellar banki, kompbyuter modellari bо‘yicha bilimlar bazasi orqali bir-birlari bilan axborot almashishadi. Modellashtirish kompyuter tizimlarining xususiyatlari – ularning yuqori integratsiyasi va interfaolligidadir. Kо‘pincha bu kompyuter vositalari real vaqt rejimida ish olib boradi.
Hisobiy tajriba (eksperiment) – kompyuterli modellashtirish turlaridan biri. Kompyuterli modellashtirish, masalaning qо‘yilishidan yechimning olinishigacha bо‘lgan qо‘yidagi kompyuter bosqichlarni о‘tadi: - Masalaning qо‘yilishi; - Model oldi tahlili;.

• 
  Masala (model) tahlili;
  
• 
  Modelni о‘rganish;
  
• 
  Dasturlash (dasturni loyihalash);
  
• 
  Testlash va yaxshilash;
  
• 
  Modellashtirishni baholash;
  
• 
  Hujjatlashtirish;
  
• 
  Hamkorlik;
  
• 
  Modeldan foydalanish.
  

Matematik modellashtirish faqat oxirgi vaqtlarda texnologik asosga
о‘tmoqda, shunga bog‘liq holda, tizimlarda, ularning modellarida sodir bо‘ladigan real holatlarni о‘ynashga imkon beradigan, texnologik imitatsion modellashtirishning alohida rolini kо‘rsatish zarur. Kompyuterli modellashtirish (EHM yordamida bilimlarni olish, jamlash, qayta ishlash, saqlash, foydalanish, faollashtirish), matematik modellashtirishdan farq qilib (bu modellashtirish texnologiyalari bir-biri bilan zich bog‘liq bо‘lsa ham), yaqindan boshlab ishlatila boshlandi. Odatda kompyuterli modellashtirish, matematik tahliliy modelni qurish mumkin bо‘lmaganida yoki bunday model tadqiqot uchun qiyinlik qilganida, qо‘llaniladasturlash tillarii.
Kompyuterdan dasturlash tillaridan foydalanish matematik modellashtirish ussulida jiddiy burilish yasadi. XX asr oxirlarida yaratilga yuqori quvvatli Pentium prosessorli kompyuterlarda o’rganilayotgan jarayonlar modellarining turli xil ko’rinishlarini (grafik, diagramma, animatsiya, multiplikatsiya va b.) kompyuter ekranida hosil qilish mumkin. Ekrandagi modelni (masalan, rasm eskizini) turli xil darajada (tekislik, fazo bo’yicha) harakatga keltirish imkoniyati mavjud.
Umuman olganda kompyuterli modellashtirishning metodologiyasida quyidagi yo’nalaishlarni ajratish mumkin.:
1. Geometrik yo’nalishdagi tajribalarni tashkillashtirish koordinatalr tekisligida amalga oshiriladi. Kompyuter geometric obektlarning xossalarini o’zgatirish va matematik farazlarni tekshirishda modellarni ko’rish va ularni tadqiq etish vositasi sifatida ishlatiladi. 2. Ikkinchi yo’nalish turli xil harakatlarni modellashtirish bilan bog’liq. Kompyuter modellari orqali turli xil harakatli masalalarni yechish mumkin. Bu ro’y beradigan jarayonlarni mohiyatini chuqurroq va kengroq xis qilishga, olingan natijalarni haqiqiy baholash va kompyuterda modelalshtirish imkoniyatlari haqidagi tassavurlarning kengayishiga olib keladi.
3. Uchinchi yo’nalish - Kompyuter ekranida funksiya grafiklarini modellashtirish – kasbiy kompyuter tizimlarida keng qo’llaniladi.
Ma’lumotlar modellari shakli qanday bo’lishidan qatiy nazar quyidagi talablarni bajarish kerak.

1. 
   Soddalik. Malumotlar modeli kam sondagi bog’lanishli tuzilish turlariga ega bo’lishi lozim.
   
2. 
   Yaqqolik. Ma’lumotlar modeli visual (ko’zga ko’rinadigan, tasvirlanadigan) bo’lishi kerak.
   
3. 
   Qismlarga bo’linishi. Ma’lumotlar modeli ma’lumotlar omborida oddiy o’rin almashtirish imkoniyatiga ega bo’lishi lozim.
   
4. 
   O’rin almashtirish. Ma’lumotla modeli o’ziga o’xshash modellar bilan almashtirilish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak.
   
5. 
   Erkinlik. Ma’lumotla modeli aniq bo’lakchalarnigina o’z ichiga olmasligi lozim.