2- amaliy mashg‘ulot Mavzu: Xom-ashyo, material va mahsulotlarning asosiy xossalari (qovushoqlik, sirtiy taranglik, issiqlik sig‘im va o‘tkazuvchanlik, tempratura o‘tkazuvchanlik) Qovushoqlik

Sirtiy taranglik  - o‘zgarmas temperaturada fazalarni ajratuvchi yuzani bir birlikka ko‘paytirish uchun son jihatdan barobar sarflanadigan ishga teng qiymatdir.
Agarda, bir tomchi suyuqlik tashqi kuchlardan holi bo‘lsa, u sirtiy taranglik kuchi ta’sirida shar shaklini oladi.
Sirtiy taranglik temperaturaga bog‘lik bo‘ladi va temperatura ortishi bilan uning son qiymatlari kamayadi.
Ba’zi suyuqliklar uchun sirtiy taranglikning son qiymatlari 1-jadvalda va ilovadagi 4 - jadvalda keltirilgan [5,6].


1-jadval. Suyuqliklarning sirtiy tarangligi

Suyuqlik	Temperatura, ℃	Sirtiy taranglik,  ·10^3, N/m
Suv Olivka yog‘i Etil spirti Metil spirti Sirka kislota	0 20 20 20 20 20	75,6 72,8 32,0 24,1 22,6 27,8

Issiqlik sig‘im c - moddaga qandaydir jarayonda berilayotgan issiqlik miqdorining tegishli temperatura o‘zgarishi nisbatiga aytiladi.
Amaliyotda massaviy, hajmiy va mol solishtirma issiqlik sig‘imlari ishlatiladi. Solishtirma issiqlik sig‘imi qaysi jarayonda (izobar, izoxor, izotermik, adiabatik, politropik) modda va atrof muhit orasida energiya almashinishiga bog‘liqdir. Hisoblashlarda juda ko‘p izobar c_p va izoxor c_v issiqlik sig‘imlar qo‘llaniladi.
O‘zaro bu ikki solishtirma issiqlik sig‘imliklar Mayer formulasi bilan bog‘likdir [24,61]:


(14)

bu yerda R - universal gaz konstantasi, J/(mol·K) yoki J/(kg·K).

Izobar issiqlik sig‘imning izoxor issiqlik sig‘im nisbatiga adiabata ko‘rsatkichi deyiladi:

(15)