1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

48.Темурийлар даврида Мавороуннаҳр ва Хуросон.
Movarounnahr va Xurosonning forsiy-dariy tilida so'zlashuvchi aholisi XI asrdan boshlab o'zini "tozi"-ya'ni "tojik" deb yurita boshlaydi. Qoraxoniylar (927-1213)dan tashqari hukmronlik qilgan keyingi sulolalar, G’aznaviylar (997-1187) Saljuqiylar (1040-1157, Xorazmshoh-anushteginlar (1097-1231)ning barchasi turkiy qavmga tegishli bo'lib, o'z vaqtida nafaqat O'rta Osiyo, balki O'rta Sharqda ham xukmronlik pozitsiyalariga ega bo'lganlar. Mo'g'ullar istilosi garchi aholi boshiga nihoyatda og'ir kulfatlar va yo'qotishlari olib kelgan bo'lsada, lekin o'zbek xalqi etnogeneziga va irqiga deyarli ta'siri bo'lmadi.
Movarunnahr va Xurosonda arab bosqinchilariga qarshi tinmay davom ztayotgan xalq harakatlari xalifalikning qudratiga katta ta'sir ko'rsatdi. Uning siyosiy, ma'naviy va iqtisodiy poydevorini ma'lum darajada zaiflashtiradi. Bu jarayonlar mahalliy feodallarga xalifalikni idora etishi uchun sharoit yaratadi. Ma'lumki xalifalar bu qo'zg'olonlarni bostirishda bir necha bor mahalliy zodagonlardan yordam so'raganlar. Ko'rsatilgan yordam zvaziga ularni viloyat va o'lkalarga noib qilib tayinlaganlar. Tez orada mahalliy zodagonlar faqatgina Movarounnahr va Xurosonda emas, balki xalifalik markazida ham yuqori lavozimlarni egallashga muvaffaq bo'ldilar.
1. XIV asr o'rtalarida Chingizxon egallab olgan erlar uning merosxo'rlari qo'l ostida bo'lsa ham, mayda bo'laklarga bo'linib, viloyat xonlari o'rtasida toju-taxt, davlat uchun o'zaro nizolar kuchayib ketgan edi. 1348 yilga kelib, Sharqiy Turkiston erlarida Mo'g'uliston feodal davlati tashkil topdi. Xalq orasida qadimdan "bo'linganni bo'ri er" degan maqol bor. Movarounnahrda, ya'ni Chig'atoy ulusining harbiy qismida boshlangan parokandalikdan o'sha paytlarda ancha kuch-g'ayratga to'lgan Mo'g'uliston xoni Tug'luq Temurxon foydalanib qoldi. U 1360 yilning fevral oyi o'rtalarida katta mo'g'ul qo'shini bilan Movarounnahrga yo'l oldi.
Shu davrdan boshlab Movarounnahr erlarida mo'g'ul bosqinchilariga qarshi harakatlar boshlanib ketdi.
Mamlakatda mustaqillik orzusi bilan hayot kechirish xalq ommasi qiyofasida yaqqol sezilardi. Turli ijtimoiy - qatlam va guruhlarga mansub aholi istagini his qila oladigan idrokli va kuchli irodaga ega shaxsgina bu vazifani hal qila olardi. Shunday shaxsgina yoyilgan va tarqoq holdagi kuchlarni yagona bir oqimga yo'naltira olishi mumkin edi. Ana shunday ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jihatdan og'ir sharoit hukm surgan bir davrda, XIV asrning 60 yillarida barlos urug'idan bo'lgan Amir Temur tarix sahnasida paydo bo'ldi.
Amir Temur 1336 yil 8 aprelda Keshga qarashli Xo'ja Ilg'or (Yakkabog' tumani), qishlog'ida barlos beklaridan biri Amir Tarag'ay ibn Barlos oilasida dunyoga keldi.
Temurning bolalik va o'smirlik yillari Keshda o'tdi. Tarixchilar ibn Arabshoh, Ryui Gonzales de Klavixo va boshqalar bu davr haqida ayrim ma'lumotlar berishadi. Amir Temur o'z tenqurlari orasida mohir chavandozligi va harbiy mahorati bilan ajralib turar edi. U 1350-1360 yillar oralig'ida uncha katta bo'lmagan otliqlar, yaxshi qurollangan kishilar guruhini to’zadi. Klavixo ma'lumot berishicha, Temur qo'shini 300 suvoriydan iborat bo'lgan. 300 otliqqa boshchilik qilgan Amir Temur Markaziy Osiyodagi mavjud siyosiy tarqoqlikdan mohirona foydalangan.
1360-64 yillarda Mo'g'uliston feodal davlati xoni Tug'luq Temur yana Movarounnahr erlariga bosqinchilik harakatini boshlaydi. O'sha davrda Temurning amakisi Xoja Barlos Kesh shahrining hokimi edi.