1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

24. Ўзбекистон ҳудудида исломга қадар бўлган диний эътиқодлар.
Qadim zamon odamlarida turli tabiiy va g’arbiy tbiiy kuchlarga ishonch tuyg’ulari paydo bo’ladi.Shu alfozda urug’chilik davrida totemizm,ajdodlar ruxiga sig’inishlar,sexrgarlik,shamanlik kabi e’tiqod va marosimlar vujudga keladi va tarqaladi.Bu dastlabki e’tiqodlar,ayniqsa totemizm o’sha paytda paydo bo’la bo’shlagan san’atda turli xayvonlar siymosi sifatida o’z aksini topgan edi.Bunday siymolar Farg’onaning ayrim qishloqlaridan ,Toshkent viloyatining Chinoz,Jizzax tumanlaridan,Samarqand atrofidan,Amudaryo sohalaridan topilgan.Keyingi davrlarda tabiatning turli hodisa va namoyodalarini iloxiylashtirish,ularga e’tiqod qilish va sig’inish davom etgan.Ibtidoiy jamiyatning yemirilib borishi jarayonida yangi diniy aqidalar vujudga kela boshladi.Shu jumladan,odamsimon xudolar,ajdodlar ruxiga sig’inish,oxirat to’g’risidagi afsonalar paydo bo’ladi.Endi diniy tasovvurlar ancha murakkablashadi,milliy aqidalar asosida jahon dinlari,xususan,zardushtiylik shakillana boradi.Shuningdek,arxeologik topilmalar va yozma yodgorliklar bundan 2-2,5 ming yil avval Surxandaryo va Farg’ona viloyatlarida zardushtiylarning olovxonalari bilan bir qatorda buddaviylarning ibodatxonalari bo’lgani,ularda minglab e’tiqod qiluvchilar foydalanganligidan xabar beradi. Ajdodlarimiz ma’lum bir odatlar,rasm-rusmlar,udumlarni o’ylab topganlar,ular asta-sekin an’analarga,hayot qoidalariga aylangan.Shu alfozda qadryatlar vujudga kelga,ular esa,o’ navbatida,kishilarni ma’naviy yetuklikka davit etgan.Bunga yorqin misol Navro’ udumlaridir.Tadqiqotchilarning fikricha,navro’z bayrami bundan taxminan 3,5-4 ming yi avval paydo bo’lgan.Markaziy osiyoda qadimgi dehqonlar kishini kuzatib,baxorni qarshilash marosimini shunday deb ataganlar.U davrlarda aholining aksariyati dehqonchilik va chorvachilik bilan shug’ullanganlar.Navro’z yangilanish,poklanish ramzi,inson umidlari,niyatlarini ifodalash belgisi sifatida paydo bo’lgan.Qadimda o’lkamizda yashagan aholoning ma’naviy va madaniy qiyofasi mashxur “Avesto” kitobida o’z ifodasini topgan.Ma’lumki,bu muqaddas kitob Markaziy Osiyo xalqlari to’g’risidagi dastlabki noyob manbadir.”Avesto” avval xalq og’zaki ijodi shaklida tarqalgan va bir necha asrlar davomida og’izdan –og’izga o;tib,qadimgi Turon,Xuroson,Eron,Ozarbayjon elatlarining ijtimoiy-iqtisodiy hayotini,olam haqidagi tasovvurlarini va diniy qarashlarni o’zida aks ettirgan.Bu asar ko’p yillar davomida zardushtiylik-otashparaslik dinining ulamo koxinlari tomonodan to’ldirilib,takomillashtirilgan. Abu Rayxon Beruniyning “o’tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar” kitobida takidlanishicha “Avesto” ilk bor miloddan avvalgi VI asr boshlarida to’liq xolda 12 ming qoramol (ho’kiz) terisiga zarxal xarflar bilan bitilgan.Iskandar Zulqarnayn (Aleklsandr Makedonski) sharqni zabt etganda “Avesto”ning nodir nusxasidan o’ziga ma’qul joylarini tarjima qildirib olib qolgan,boshqa qismini esa yoqtirib yuborgan.Shu sabab,bu qomusiy asarning 5 dan 3 qismi kuydirib yuborilgan.Keyinchalik milodiy 1-IV asrlarda “Avesto”ning qolgan qismlari jamlanib,ayrim joylari qayta tiklanib,yangi kitob holiga keltirilgan.Bizga qadar “Avesto” ning ayrim qismlarigina yetib kelgan.Bular:”Yasna” -ibodat paytida ijro etiladigan matnlar “Yasht” –otashparastlarning tangrini tariflash madhiyalari “Vendidot” –zulm timsoli-devlarga qarshi qonunlar va afsonalar “Visparat”-ibodat mazmuini haqida ma’lumotlar.